Қаз Рус
Қаз
Рус
Джоанна Лиллис

Джоанна Лиллис

Жалпы мәлімет

Жалпы мәлімет

Джоанна Лиллис ― ұлыбританиялық журналист.

1995-2005 жылдары Ресей мен Өзбекстанда BBC Monitoring штаттағы корреспонденті болды.

2005 жылдан бастап Алматы қаласында тұрады және жұмыс істейді.

Eurasianet.org тұрақты авторы, The Economist, The Guardian басылымдарымен қызметтес

2019 жылдың шілде айынан бастап – «The Economist» журналының Өзбекстандағы аккредиттелген тілшісі.

Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan (Түнек көлеңкелер. Қазақстандағы құпия әлем ішінде) кітабының авторы, Лондон, I.B. Tauris баспасы, 10.2018).

Тұрмыс құрған. Күйеуі ― журналист Пол Бартлетт.

Қазақстан және Батыс ауториясы

Қазақстан және Батыс ауториясы

Ағылшын журналисі Джоанна Лиллис 20 жылдан аса уақыттан бері Орталық Азияда тұрады, оның 16-сында Қазақстан туралы жазып келеді. Қазіргі уақытта журналист The Economist, The Guardian ағылшын басылымдарымен қызметтес, сондай-ақ, Орталық Азиядағы оқиғалар туралы ағылшын және орыс тілдерінде хабарлайтын Eurasianet интернест-сайтына ақпарат жазып отырады.
«Мен Қазақстанға 2005 жылы келдім. Бұған дейін шамамен бес жыл Өзбекстанда, BBC Monitoring бөлімінде жұмыс істегенмін, онда біз оқиғаларды тікелей жарияламадық, бірақ жергілікті БАҚ-тарға мониторинг жасадық және Орталық Азиядағы оқиғаларды бақыладық. Келісімшартым аяқталған кезде Қазақстанға көшуді ұйғардым. Англияға оралғым келмеді – мен ол жақта көптен бері өмір сүрмедім», ― деген екен Лиллис «Азаттыққа» берген сұхбатында.
“
«Мен Қазақстанға 2005 жылы келдім. Бұған дейін шамамен бес жыл Өзбекстанда, BBC Monitoring бөлімінде жұмыс істегенмін, онда біз оқиғаларды тікелей жарияламадық, бірақ жергілікті БАҚ-тарға мониторинг жасадық және Орталық Азиядағы оқиғаларды бақыладық. Келісімшартым аяқталған кезде Қазақстанға көшуді ұйғардым. Англияға оралғым келмеді – мен ол жақта көптен бері өмір сүрмедім», ― деген екен Лиллис «Азаттыққа» берген сұхбатында.
Оның айтуынша, Өзбекстанда BBC-де онымен фрилансер ретінде ынтымақтастықты жалғастырудың мүмкіндігі болмаған. Лиллис «Қазақстан өте қызықты және күрделі ел, ол туралы менің оқырмандарыма білу қызық болды, әсіресе батыстық БАҚ-та бұл туралы өте аз айтылған» деген пікірін де қоса айтыпты.

Джоанна Лиллис сұхбатында Кеңес Одағы болған кезде, содан кейін Университетте орыс тілін оқи бастағанын айтқан. Оған 1980-90-жылдары болған оқиғалар ― Горбачевтің қайта құруы, Кеңес Одағының ыдырауы үлкен қызығушылық туғызған. Ал мүмкіндік пайда бола салысымен Мәскеуге барып, сол жерден жұмыс тауыпты.

Лиллис Қазақстандағы оқиғаларды баяндайтын таңғаларлық табандылығын атап өткеніміз жөн шығар, өйткені оның айтуынша, «Батыс аудиториясы үшін Қазақстан үлкен қызығушылық туғыза қоймаған».
«Бұл қызығушылықты әрдайым арттыру керек: халықаралық БАҚ айтқысы келетін өзекті тақырыптарды іздеу. 2001 жылдан кейін Нью-Йорктегі террорлық шабуыл кезінде егіз мұнаралар құлағаннан кейін Орталық Азия аймағына үлкен қызығушылық болды. Содан кейін, әрине, Ауғанстанда соғыс болды, Тәжікстан мен Қырғызстандағы америкалық базалар, жалпы, өте өзекті ақпарат.

Жалпы, батыс аудиториясына тақырып іздеу – біз үшін, Қазақстан мен Орталық Азияда жұмыс істейтін батыс журналистері үшін тұрақты проблема. Оқырмандардың Ресейге деген қызығушылығы көп, бірақ олар Қазақстанның не екенін түсінбеуі мүмкін. Олар Қазақстан туралы, егер ол ТМД немесе Ресей контекстінде айтылса, оқиды, сондықтан біз, журналистер, елге деген қызығушылықты үнемі көтеруге мәжбүрміз», ― деп мойындапты Лиллис.
“
«Бұл қызығушылықты әрдайым арттыру керек: халықаралық БАҚ айтқысы келетін өзекті тақырыптарды іздеу. 2001 жылдан кейін Нью-Йорктегі террорлық шабуыл кезінде егіз мұнаралар құлағаннан кейін Орталық Азия аймағына үлкен қызығушылық болды. Содан кейін, әрине, Ауғанстанда соғыс болды, Тәжікстан мен Қырғызстандағы америкалық базалар, жалпы, өте өзекті ақпарат.

Жалпы, батыс аудиториясына тақырып іздеу – біз үшін, Қазақстан мен Орталық Азияда жұмыс істейтін батыс журналистері үшін тұрақты проблема. Оқырмандардың Ресейге деген қызығушылығы көп, бірақ олар Қазақстанның не екенін түсінбеуі мүмкін. Олар Қазақстан туралы, егер ол ТМД немесе Ресей контекстінде айтылса, оқиды, сондықтан біз, журналистер, елге деген қызығушылықты үнемі көтеруге мәжбүрміз», ― деп мойындапты Лиллис.
«Азаттыққа» берген сұхбатында Лиллис айтылмауы тиіс көп ақпарат беріп қойған сияқты. Себебі Қазақстан туралы білімі жоқ ағылшындарға қазақстандық президенттік және парламенттік сайлау қызық болып шыға келген.

Сондай-ақ оларды неге елде бірден екі тіл – қазақ және орыс тілдері кеңінен қолданылады деген сұрақ та қызықтырыпты. Сол сұхбатында өзі былай деген екен:
«Жұрт Қазақстан деген не екенін, қайда екенін білмейді. Осы білместіктен мынадай мәселе туындайды – егер адамдар Қазақстан туралы қандай да бір түсінігі болмаса, неге олар туралы оқуға тиіс? Мұны әрине еңсеру керек».
“
«Жұрт Қазақстан деген не екенін, қайда екенін білмейді. Осы білместіктен мынадай мәселе туындайды – егер адамдар Қазақстан туралы қандай да бір түсінігі болмаса, неге олар туралы оқуға тиіс? Мұны әрине еңсеру керек».

Ерекше тапсырыстар алатын редактор

Ерекше тапсырыстар алатын редактор

Джоанна Лиллис мұны қалай еңсере алады, қалай біліп отырады деп ойлануыңыз мүмкін ― фактілерді бұрмалау және ұғымдарды ауыстыру:
«Тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары (Қазақстанда – еск.) үлкен қысымға ұшырайды және жабылып жатады, ал билік бейбіт наразылыққа мүлдем төзбеушілік саясатын ұстанады. Бұл кейінгі жылдары бірнеше рет байқалды: 2016 жылы жер реформасына қарсы наразылықтар барысында жаппай қамауға алу, сондай-ақ жер аударылған олигарх әрі Назарбаевтың жауы Мұхтар Әблязовтің шақыруы бойынша наразылыққа шыққан демонстранттарды жаппай тұтқындау.

Үкімет тарапынан келіспеушілікке төзбеушілік абсурдқа жетті, шамасы, Астана өзінің көзқарасынан өзгеше көзқарас білдіретін кез келген адамға төзуден бас тартатын сияқты. Бұл іс жүзінде қоғамдық наразылықты сатқындықпен теңестіреді және кейінгі жылдары екі рет наразылықтар Назарбаевты құлату әрекеті ретінде ұсынылды: 2011 жылы мұнайшылардың ереуілі қайғылы жағдаймен аяқталған кезде қауіпсіздік күштері көпшілікке оқ жаудырған кезде, сондай-ақ 2016 жылы жер наразылықтары кезінде болды. Екі жағдайда да көптеген адам өте күмәнді айыппен түрмеге қамалды».
“
«Тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары (Қазақстанда – еск.) үлкен қысымға ұшырайды және жабылып жатады, ал билік бейбіт наразылыққа мүлдем төзбеушілік саясатын ұстанады. Бұл кейінгі жылдары бірнеше рет байқалды: 2016 жылы жер реформасына қарсы наразылықтар барысында жаппай қамауға алу, сондай-ақ жер аударылған олигарх әрі Назарбаевтың жауы Мұхтар Әблязовтің шақыруы бойынша наразылыққа шыққан демонстранттарды жаппай тұтқындау.

Үкімет тарапынан келіспеушілікке төзбеушілік абсурдқа жетті, шамасы, Астана өзінің көзқарасынан өзгеше көзқарас білдіретін кез келген адамға төзуден бас тартатын сияқты. Бұл іс жүзінде қоғамдық наразылықты сатқындықпен теңестіреді және кейінгі жылдары екі рет наразылықтар Назарбаевты құлату әрекеті ретінде ұсынылды: 2011 жылы мұнайшылардың ереуілі қайғылы жағдаймен аяқталған кезде қауіпсіздік күштері көпшілікке оқ жаудырған кезде, сондай-ақ 2016 жылы жер наразылықтары кезінде болды. Екі жағдайда да көптеген адам өте күмәнді айыппен түрмеге қамалды».
Ақпаратты дәл осылай сипаттап беруіне Джоанна Лиллистің «Сорос-Қазақстан» қорымен тығыз байланысты әрі грант алушысы екені себеп. Ол осы қор өткізетін іс-шараларға қатысады.

Мысалы, 2020 жылдың мамыр айының соңында «Сорос-Қазақстан» қоры «Қазақстан: «билік транзиті» сынағы» есебінің шығуына байланысты пікірталас өткізді. Онлайн-кездесуге Лиллис те қатысты, ол қазақстандықтардың азаматтық сана-сезімінің өсіп келе жатқанын жетістік ретінде атап өтті:
«Мен үшін ең басты жетістік – қазақстандықтардың, әсіресе жастардың саяси оянуы. Жастар өз елінің саясаты мен болашағына қызығушылық таныта бастады. Билік бұл оятуды әрдайым тиісті сындарлы және төзімділікпен қабылдай бермейді».
“
«Мен үшін ең басты жетістік – қазақстандықтардың, әсіресе жастардың саяси оянуы. Жастар өз елінің саясаты мен болашағына қызығушылық таныта бастады. Билік бұл оятуды әрдайым тиісті сындарлы және төзімділікпен қабылдай бермейді».
2019 жылдың шілде айында желіде «Қазақстанда наразылық қозғалысының шетелдік ізі бар ма?» атты материал жарияланды, онда шетелдік ұйымдар қаржыландыратын ҮЕҰ экожүйесі қалай жұмыс істейтіні туралы нақты деректер берілген.

Қазақстандағы президенттік сайлаудан кейін республикада кейінгі жылдардағы ең ауқымдылардың біріне айналған көпшілік алдында сөз сөйлеу сериясы өтті. БАҚ жүздеген адамның ұсталуы және алдын ала қамау камералары туралы жазды.
«Қазақстандағы санкцияланбаған акцияларға Қазақстанда іздеуде жүрген бұрынғы энергетика министрі Мұхтар Әблязовтің бақылауындағы "Қазақстанның демократиялық таңдауы" тыйым салынған ұйымы мен "Ашық диалог" қоры (Варшава) қатысатынына күмән жоқ. Іс жүзінде наразылықтың барлық көрнекті қатысушысы Әблязов құрылымдарына қатысқан, ал оның бақылауындағы ресурстар Қазақстанда наразылық акцияларын белсенді түрде жарнамалаған.

Алайда, сонымен бірге, наразылық науқанына белсенді қатысатын құрылымдар шетелдік демеушілермен байланысты. Біріншіден, Сорос қоры, АҚШ-тың USAID агенттігі және АҚШ-тың бірқатар мемлекеттік қорлары», ― делінген материалда.
“
«Қазақстандағы санкцияланбаған акцияларға Қазақстанда іздеуде жүрген бұрынғы энергетика министрі Мұхтар Әблязовтің бақылауындағы "Қазақстанның демократиялық таңдауы" тыйым салынған ұйымы мен "Ашық диалог" қоры (Варшава) қатысатынына күмән жоқ. Іс жүзінде наразылықтың барлық көрнекті қатысушысы Әблязов құрылымдарына қатысқан, ал оның бақылауындағы ресурстар Қазақстанда наразылық акцияларын белсенді түрде жарнамалаған.

Алайда, сонымен бірге, наразылық науқанына белсенді қатысатын құрылымдар шетелдік демеушілермен байланысты. Біріншіден, Сорос қоры, АҚШ-тың USAID агенттігі және АҚШ-тың бірқатар мемлекеттік қорлары», ― делінген материалда.
Қазақстандағы наразылық акцияларын БАҚ-та жариялауды Сорос қорының ірі гранттарын алушылар ― «Әділ Сөз» ҮЕҰ және Medianet белсенді түрде қамтамасыз етті.
«Дәл осы қор "Евразиянет" басылымдарын қаржыландырады, ол сайлау алдындағы кезеңде наразылық акцияларын белсенді жариялап, күнделікті "алаңдардан алынған мәліметтерді" жариялап отырды. Басылымның тілшісі Джоанна Лиллис әлеуметтік желілерде полицияның қатысы бар қақтығыстардың бейнежазбаларын таратқан».
“
«Дәл осы қор "Евразиянет" басылымдарын қаржыландырады, ол сайлау алдындағы кезеңде наразылық акцияларын белсенді жариялап, күнделікті "алаңдардан алынған мәліметтерді" жариялап отырды. Басылымның тілшісі Джоанна Лиллис әлеуметтік желілерде полицияның қатысы бар қақтығыстардың бейнежазбаларын таратқан».
Шын мәнінде, Eurasianet веб-сайтындағы ресми ақпараттарға көз жүгіртсек, басылым АҚШ салық басқармасы үкіметтік емес коммерциялық емес ұйым ретінде тіркелгені белгілі болады. Редакцияға арналған кеңсе Eurasianet.org Солтүстік Американың Еуразияны зерттеу орталықтарының бірі саналатын Колумбия университетінің Гарриман институты ұсынған.

Eurasianet қаржыландыруды Google технологиялық компаниясы, «Ашық қоғам» қорлары, Ұлыбританияның Сыртқы істер, Достастық істері және халықаралық даму министрлігі, Демократияны қолдау ұлттық қоры, Колумбия университеті Зальцман атындағы Соғыс және бейбітшілік мәселелерін зерттеу институты жүзеге асырады. Сонымен қатар, бірқатар басқа ұйымдар бар.

Жұмыс Eurasianet.org қамқоршылар кеңесінің консультативтік қолдауымен өтеді. Кеңес төрағасы ― Джеффри Тримбл, Мәскеудегі бұрынғы корреспондент және «Азат Еуропа»/«Азаттық» Радиосы мен АҚШ-тың халықаралық хабар тарату құрылымдарының жоғары лауазымды шенеунігі.

Джоанна Лиллис Eurasianet командасының құрамында ерекше тапсырмалар жөніндегі редактор ретінде тіркелген.
Мәтінді толықтыру Читать на русском ➞
Мәтінді толықтыру