Қаз Рус
Қаз
Рус
Мұхтар Әблязов
Мұхтар Әблязов

Жалпы мәлімет

1963 жылы 16 мамырда Оңтүстік Қазақстан облысы Ванновка ауылында дүниеге келген.

Отбасы: Әйелі — Алма Шалабаева. Балалары: Мадина, Мадияр, Алуа және Алдияр.

1986 жылы Мұхтар Әблязов Мәскеу инженерлік-физикалық институтын «теоретик-физик» мамандығы бойынша бітірген.

Қазақ мемлекеттік университетінде (ҚазМУ) инженер, кіші ғылыми қызметкер, инженер болып жұмыс істеді. 1990 жылы МИФИ аспирантурасына түсті, бизнеспен айналысты.

  • 1991−1993 — «Мадина» ШК директоры.
  • 1992 — «Астана-Холдинг» фирмасы президенті.
  • 1993−1997 — «Астана-Холдинг» холдинг компаниясы президенті.
  • 1997 жылдың маусымынан — «KEGOC» ұлттық компаниясы президенті.
  • 1998−1999 — Қазақстан энергетика, индустрия және сауда министрі.

Алаяқ-оппозиционер

1998 жылы Нұрсұлтан Назарбаев Үкімет құрамын «жасартты». Ораз Жандосов премьер-министрдің бірінші орынбасары, Сауат Мыңбаев — қаржы министрі, Берік Имашев — шағын бизнесті қолдау агенттігінің төрағасы және президент көмекшісі, Нұрлан Қаппаров — «Қазақойл» басшысы қызметтерін атқарды. Мұхтар Әблязов энергетика министрі болды.

1999 жылғы мамырда президент Әблязовқа министрліктің және басқа да ведомстволық бағынысты органдардың қызметіне бақылауды әлсіреткені және президент тапсырмалары бірнеше рет уақтылы орындалмағаны үшін сөгіс жариялады.

1999 жылғы тамызда Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың атына «БЭЖ» РАҚ басқарма төрағасының орынбасары Валентин Завадников қол қойған өтініш келіп түсті. Ресейлік шенеунік Екібастұз ГРЭС-2 базасында бірлескен кәсіпорын құру және Қазақстанның РФ алдындағы борыштары проблемасын реттеу жөніндегі келіссөздер қазақстандық шенеуніктердің кінәсінен жасанды түрде созылып жатқанын хабарлады. Сонымен қатар, Завадников бұл шенеуніктердің қарыздар мәселесін шешуге жеке мүддесі барын айтты.

Екібастұз ГРЭС-2-ге қатысты Қазақстан мен Ресей арасындағы келіссөздер «Ресей БЭЖ» РАҚ басшысы Анатолий Чубайстың Қазақстанға сапарынан кейін басталды. Оның келуі ҚР 1994−1996 жылдар аралығында ресейлік электр энергиясын сатып алу үшін жинақтаған борыштар проблемасын шешіп беруі керек еді. Келіссөздер барысында қазақстандық тарап қарыз көлемі $ 39 млн екенін мойындады. Бюджетте қажетті сома болған жоқ, сондықтан тараптар ресейліктерге жаңа энергетикалық БК-дағы үлес қосады деп келісті. Оған Екібастұз 2-ГРЭС және Екібастұз-Омбы Вэл-500 электр беру желісі кіруі тиіс еді. Сондай-ақ, бірлескен кәсіпорын болашақта қазақстандық электр энергиясын Ресейге экспорттай алады деп болжанды.

Бірлескен кәсіпорын құру туралы бірінші хаттамаға 1998 жылғы қарашада Анатолий Чубайс пен Қазақстанның энергетика, индустрия және сауда министрі Мұхтар Әблязов қол қойды. Құжатқа сәйкес, кәсіпорындағы ҚР үлесі 25%-дан кем емес + 1 акцияға тең болды. Кәсіпорынның барлық мүлкін бағалау ғана қалған.

Назарбаевқа жазған хатында Завадников бір күні оған «А. К. Наурызбаев мырзадан ҚР энергетика, индустрия және сауда министрі М. Қ. Әблязов мырзаның атынан айтқан ұсынысы» келіп түскенін хабарлады. Ол «Ресей БЭЖ» РАҚ басқарма төрағасы А. Б. Чубайс пен ҚР премьер-министрінің орынбасары — сыртқы істер министрі Қ. Тоқаевтың Мәскеуге сапары кезінде хаттамаға қол қою шарты ретінде ұсынылды. Мұндай мүддені іске асыру тетігі Екібастұз ГРЭС-2 мүлкінің және жоғары вольтты ВЛ-500 желісінің бағалау құнын төмендетіп, оны «БЭЖ» РАҚ-ның кейбір қосымша құрылтайшы-борышкерлерінің үлесіне айырбас ретінде БК жарғылық капиталына шамамен $ 130 млн мөлшеріндегі дебиторлық берешек сомасына енгізуден тұрды, бұл ретте осы ұсынысты іске асыру жалпы Қазақстан бюджетіне $ 280-нан $ 430 млн дейінгі көлемде залал келтірді.

1999 жылдың күзінде Әблязов келіссөз процесінен шеттетіліп, министр қызметінен кетті. Ол бизнеске оралды. Қазан айында Әблязовқа қатысты ҚР ҚК-нің 307-бабы 3-бөлігі «Лауазымдық өкілеттіктерін теріс пайдалану» бойынша қылмыстық іс қозғалды.

1999 жылғы 26 желтоқсанда ҚР ҚК-нің 177-бабы, 3-бөлігі «Алаяқтық» бойынша екінші қылмыстық іс, 2000 жылғы 26 маусымда — ҚР ҚК-нің 325-бабы, 2-бөлігі «Бір топ адамның алдын ала сөз байласуы бойынша жалған құжаттарды, мөртабандарды, мөрлерді, бланкілерді, мемлекеттік наградаларды қолдан жасау, дайындау немесе өткізу» бойынша үшінші қылмыстық іс қозғалды.

2001 жылдың қараша айында Ғалымжан Жақиянов, Төлен Тоқтасынов, Мұхтар Әблязов, Болат Әбілов, Ержан Тәтішев, Нұржан Субханбердин, Ораз Жандосов, Жаннат Ертілесова, Қайрат Келімбетов және Әлихан Бәйменов «Қазақстанның демократиялық таңдауы» қоғамдық қозғалысының құрылғанын жариялады. Біраз уақыттан кейін Әблязовқа қатысты тағы бір қылмыстық іс пайда болды — заңсыз кәсіпкерлік қызмет.

2002 жылғы шілдеде ҚР Жоғарғы соты бұрынғы энергетика министрі Мұхтар Әбілязовті жалпы режимдегі түзеу колониясына алты жылға бас бостандығынан айыру туралы үкім шығарды, сондай-ақ екі жыл мемлекеттік қызметте болу құқығынан айырды. Сот Әблязовтың «KEGOC» ААҚ мемлекеттік кәсіпорнына 557 млн 665 мың тг көлемінде залал келтіргенін анықтады.

2003 жылдың сәуірінде Мұхтар Әблязов Нұрсұлтан Назарбаевтың атына рақымшылық жасау туралы өтініш жазды. 13 мамырда Қазақстан Президенті өтініш берген бірқатар адамға рақымшылық жасау туралы Жарлыққа қол қойды, олардың арасында Мұхтар Әблязов те болды.

Әблязов бостандыққа шығып, бизнеске оралуды, атап айтқанда, «БТА Банкін» басқаруды көздеді.

«БТА банкінің» тарихы

1997 жылдың ақпан айында ҚР Үкіметі «Мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттемелерді шығару туралы» қаулы қабылдады. Бұл құжат жаңадан құрылған «ТұранӘлем Банкі» ЖАҚ-ның өтімділігін жақсартуға бағытталған және Қаржы министрлігінің кейіннен оларды банкке бере отырып, мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттемелерді шығаруын көздеді.

1997 жылғы 5 маусымда ҚР премьер-министрінің өкімімен ҚР Мемлекеттік Медетші банкіне «ТұранӘлем Банкінің» $ 61 млн мөлшеріндегі несие берешегінің бір бөлігін сатып алу тапсырылды, соның арқасында банктің қаржылық жағдайы мен қызметінің нәтижелері жақсарды. Банкті жекешелендіру туралы шешім жасалды.

1998 жылдың 23 наурызында сауда-саттық өткізіліп, «Қазақстандық инвесторлар» консорциумы «ТұранӘлем Банкінің» 100% акцияларының сатып алушысы және жеңімпазы атанды. Қолда бар ақпарат бойынша консорциум тендерге қатысу үшін арнайы құрылған болатын, ал оның жария емес қатысушысы мен көшбасшысы сол кезде ресми түрде «Электр желілерін басқару жөніндегі қазақстандық компания» АҚ (KEGOC) президенті болған Мұхтар Әблязов болды. Банкті жекешелендіргеннен кейін Басқарма төрағасы қызметін Ержан Тәтішев атқарды.

2004 жылы Ержан Тәтішев аңшылықта қаза тапты. Бастапқыда тергеудің негізгі нұсқасы апат еді. Тәтішев қайтыс болғаннан кейін Мұхтар Әблязов банкке бақылауды қайтарды.

Алайда, 2009 жылы Қазақстан Үкіметі банктің банкрот алдындағы жағдайына байланысты «БТА банкін» мемлекет иелігіне қайтару процесін жүргізді. Ол кезде БТА елдің бүкіл төлем жүйесінің шамамен 25%-ын алып отырған.

Сөйтсек, Мұхтар Әблязов пен оның сыбайластары миллиардтаған ұрлық жасаған екен. Барлық алаяқтық схема жалған және оффшорлық фирмалар арқылы жасалған. Банк мемлекет меншігіне алынғаннан кейін Мұхтар Әблязов Қазақстаннан кетіп, 2010 жылы Ұлыбританиядан саяси баспана алды.

2017 жылдың маусымында Мұхтар Әблязов «БТА Банктегі» жымқыру ісі бойынша 20 жылға сырттай сотталды. Қазақстан банкирді $7,5 млрд жымқырды және елден шығарды деп айыптады.

Сол кезде Алматыдағы арнайы операция барысында қазақстандық арнайы қызметтер «ҚазСтройСтекло» ЖШС бас директорының кеңесшісі Мұратхан Тоқмәдиді ұстады. Ол 194-баптың 3-бөлігінің 2-тармағында көзделген («Ірі мөлшерде мүлік иемдену мақсатында қорқытып алушылық») қылмыстық заңбұзушылық жасады деген күдікке ілінді.

2017 жылдың қазан айында Алматы қаласы Алмалы аудандық сотының үкімімен Мұратхан Тоқмәди ҚР Қылмыстық кодексінің 194-бабы 3-бөлігі 2-тармағы, 287-бабы 4-бөлігі бойынша орташа қауіпсіз қылмыстық-атқару инспекциясы мекемесінде жазасын өтеуге үш жылға бас бостандығынан айырылды. Осы уақытта қазақстандық телеарналардың бірінде Ержан Тәтішевтің өліміне куә болған Мұратхан Тоқмәди туралы деректі фильм шықты. Тоқмәдидің айтуынша, ол Мұхтар Әблязовтің тапсырысы бойынша кісі өлтіргенін мойындаған. 2004 жылы ол досын өлтіргеніне жазаланбауы үшін кінәсіз деп танылу мақсатында тергеушілерге пара берген. Фильм авторларының пікірінше, Тәтішев қайтыс болғанға дейін Тоқмәди банктен қыруар сома — $ 4 млн астам қаражат алып, досы Сергей Непропекинмен бірлескен бизнес құра бастады. Мұхтар Әблязов Тоқмәдиді банкир оны кез келген уақытта алмастыра алатынына сендіре отырып, осылайша Тәтішевтің көзін жоюға көндіре отырып, Тәтішевке айдап сала бастайды. Журналистердің пікірінше, Әблязовтің Тәтішевке деген мұндай қарым-қатынасы қызғаныш пен реніштен туындаған. Ержан Тәтішев қайтыс болғаннан кейін Әблязов банкте оның лауазымына ие болды.

2018 жылдың ақпан айында сот процесінде Тоқмәди Ержан Тәтішевті өлтіргенін мойындады. 2018 жылғы наурызда Сот Мұратхан Тоқмәдиді ҚР ҚК-нің 96-бабы 2-бөлігінің «ж» және «з» тармақтарында (1997 ж. редакциясында) көзделген — «Бір топ адам алдын ала сөз байласу арқылы, пайдакүнемдік ниетпен, сол сияқты жалдау бойынша жасалған не қарақшылықпен, қорқытып алушылықпен немесе бандитизммен ұштасқан кісі өлтіру» қылмысын жасағаны үшін кінәлі деп тануға үкім шығарды. Оған қоса, мүлкі тәркіленбей он жыл бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындалды.

2018 жылғы қарашада сот Мұхтар Қабылұлы Әблязовті 1997 жылғы редакциядағы ҚР Қылмыстық кодексінің 28-бабы 3-бөлігі «ж», «з» тармақтары 96-бөлігі 2-тармағы бойынша қылмыс жасағаны үшін кінәлі деп тану және осы бап бойынша оған өмір бойына бас бостандығынан айыру жазасын тағайындады.

2020 жылдың желтоқсанында Мәскеудің Таган соты Мұхтар Әблязовті 60 млрд рубль ($800 млн астам) жымқыру ісі бойынша 15 жылға соттады. Әблязовқа және онымен бірге іс бойынша бірнеше адамға алаяқтық, қылмыс жасау нәтижесінде алынған мүлікті заңдастыру, ұйымдасқан топпен алдау жолымен аса ірі залал келтірген деген айып тағылды.
“
«Айыпталушылар Ресейден тыс жерде жасырынып жүр, оларды беруден бас тартты», — делінген прокуратура хабарламасында.
«БТА банкте» жұмыс істеген Анатолий Ерещенко мен Александр Удовенко 13 жыл колонияға сырттай сотталды, Татьяна Параскевич — 12 жылға бас бостандығынан айырылды, Игорь Кононко — он жыл колонияға тоғытылды. Сот 173 млрд рубльден астам сомаға банкке мүлік залалын өтеу туралы азаматтық талапты толық қанағаттандырды. Бұл талапты қамтамасыз ету үшін жер учаскелеріне, оффшорлық компаниялардағы акцияларға және Әблязовтың шоттарына, сондай-ақ басқа айыпталушылардың 24 млрд рубль сомасындағы мүліктеріне тыйым салынды.

Алаяқтардың демократиялық таңдауы

2002 жылы Мұхтар Әблязов пен оның серіктесі Ғалымжан Жақиянов құрған «Қазақстанның демократиялық таңдауы» қозғалысын сот 2018 жылдың наурыз айында экстремистік ұйым деп таныды. Қазақстан Бас прокуратурасының мәлімдемесінде ДВК мақсаты билікті күшпен басып алу және қоғамдағы араздықты қоздыру екені айтылды. Тыйым салынған қозғалысқа қатысқаны үшін және кез келген қолдауы үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылады.Қазақстаннан тыс жерде жүрген Мұхтар Әблязов өз жақтастарын билікті құлатуға шақырып, әлеуметтік желілерде белсенді жұмыс істеп жатыр. Ол әр жылдары Айдос пен Наталья Садыковтармен, Жанара Ахметпен (Жанна Бота), Ермек Нарымбаевпен бірге жұмыс істегені белгілі.

Әблязовтің қылмыстық әрекетінде әйелдер маңызды роль атқарды. Біреулерінің көмегімен ол Қазақстаннан ақша шығарса, ал басқалары оны жауапкершіліктен жалтаруына қолғабыс етті. Әбілязовтің қылмыстық өмірбаянында Ботагөз Жәрдемәлі, Людмила Козловская, Ирина Петрушова ерекше роль атқарды.Мұхтар Әблязовтің «оппозициялық ісіне» келсек, ол — рұқсат етілмеген митингілерді ұйымдастыру. 2019 жылғы желтоқсаннан бастап ҚДТ тыйым салынған ұйымының лидерлері ұйымды «Көше партиясы» деп атауды ұйғарады.
“
«Бұл ҚДТ-ның экстремистік қызметін жаңа атаумен жалғастыру және жауапкершіліктен құтылу мақсатында жасалды. Бұл мән-жайларға ҚДТ экстремистік әрекетіне қатысты ІІМ жүргізіп жатқан сотқа дейінгі тергеу барысында анық дәлел табылды. Алынған материалдарды зерттеу қорытындысы бойынша сарапшылар ҚДТ „Көше партиясы“ қозғалысына айналды деген қорытындыға келді. Экстремизмге қарсы іс-қимыл аясында прокуратура сотқа ұйым атауының өзгеру фактісін анықтау туралы өтінішпен жүгінді», — деп хабарлады Бас прокуратура.
Нұр-Сұлтанның Есіл аудандық сотының 19 мамырдағы шешімі бойынша арыз қанағаттандырылды. Сот ҚДТ атауын «Көше партиясы» деп өзгергенін анықтады және олар бір экстремистік ұйым болып саналады.
“
«Сот Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында „Көше партиясы“ деген жаңа атаумен, оның ішінде БАҚ, телекоммуникация желілерін, әлеуметтік желілерді, мессенджерлер мен бейнехостингтерді пайдалану, ақпараттық материалдарды тарату арқылы ҚДТ қызметіне тыйым салды. Азаматтық іс жүргізу кодексінің 243-бабына сәйкес соттың бұл шешімі дереу орындауға жатады», — деп нақтылады Бас прокуратура өкілдері.
Сот шешіміне қарамастан, Әблязовтың жақтастары санкцияланбаған митингілерді ұйымдастырып, оларға қатыса отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасын жүйелі түрде бұзып жүр. 2018 жылы ҚДТ белсенділеріне қатысты бес қылмыстық іс қозғалды.

2019 жылдың қараша айында Алматы қаласының Алмалы аудандық сотында ДҚДТ қоғамдық бірлестігінің қызметіне қатысқаны үшін кінәлі деп танылған Әнуар Әшіралиев, Оксана Шевчук, Гүлзипа Жаукерова және Жазира Демеуоваға қатысты қылмыстық істі қарау аяқталды.

2019 жылдың наурыз-мамыр айларында Шевчук, Жаукерова, Демеуова және Әшіралиев ҚДТ қозғалысы мен идеясын қолдай отырып, бұл қозғалыстың экстремистік деп танылғанын біле отырып, бірнеше рет санкцияланбаған митингіге қатысқаны айтылды. Олар ҚДТ лидері Мұхтар Әблязовтің талаптарын қоя отырып, Қазақстан Республикасының қолданыстағы билігінің жағымсыз бейнесін айтқан.

Сонымен қатар, 2019 жылдың мамыр айында аталған тұлғалар саяси тұтқындарды қолдау үшін бейнеролик түсірді, видео Мұхтар Әблязовтің Instagram-парақшасында жарияланды.

Сотта сотталушылар кінәсін мойындамады. Бірақ ол куәгерлердің айғақтарының, сот психологиялық-филологиялық сараптамасының қорытындысының, митингіден бейнежазбаларды қараудың, тінту хаттамаларының арқасында дәлелденді, нәтижесінде сотталушылардың үйлерінде ҚДТ қызметіне қатысты парақшалар, сондай-ақ басқа да заттай айғақтар табылды.
“
«Кінәсін жеңілдететін мән-жайлар ретінде жаза тағайындаған кезде сот сотталушылардың кәмелетке толмаған балаларының, сондай-ақ Әшіралиевтің үшінші топтағы мүгедектігінің болуын ескерді. Сот үкімімен Шевчук, Демеуова, Жаукерова, Әшіралиев Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 405-бабы 2-бөлігі (экстремизмді жүзеге асыруға байланысты олардың қызметіне тыйым салу туралы сот шешімінен кейін қоғамдық бірлестіктің не өзге де ұйымның қызметін ұйымдастыру және оған қатысу) бойынша әрқайсы бір жылға бас бостандығын шектеу жазасын алды», — деп хабарлады соттағылар.
Олар қоғамдық бірлестіктерде қызмет ету құқығынан да 2 жылға айырылды.

2020 жылдың ақпан айында Бас прокуратураның ресми өкілі Оксана Петерс қазақстандықтарға үндеу жасады.
“
«Бас прокуратура „Қазақстанның демократиялық таңдауы“ экстремистік ұйымының заңсыз қызметі туралы бірнеше рет ескерткен болатын. Оның лидері – Мұхтар Әблязов, кейбіреулердің пікірінше, тіпті сенуге болатын қарапайым ақылды адам. 90-жылдары ол бизнесмен болып бастап, кейін „KEGOC“ ұлттық компаниясы мен Энергетика министрлігін басқарды. Бірақ содан кейін ол халық пен мемлекеттен ақша жымқырып, бизнес серіктестерін алдап, тіпті оларды өлтіруге тапсырыс бере бастады. Энергетика министрі ретінде ол сыбайлас жемқорлық үшін сотталып, 2002 жылы алты жылға бас бостандығынан айырылды. Кейін ол өкініп, ел басшылығынан және халқынан кешірім сұрады, түзелуге уәде берді. Сенім беріліп, ол кешірілді және босатылды.

Алайда ол ашкөздікке бой алдырып, қылмыстық әрекетін жалғастырды. Сот оның 2005 жылы өз бизнес-серіктесі – „БТА Банкінің“ төрағасы Тәтішевті тапсырыспен өлтіруді ұйымдастырғанын анықтады. Кісі өлтіруді орындаушы Тоқмәди аң аулау кезінде Тәтішевті өлтіруге төрт миллион АҚШ долларына тапсырыс қабылдап, оны жазатайым оқиға ретінде көрсеткенін мойындады. Тәтішевтің өлімінен кейін Әблязов банкті басқара бастады, өзінің жақын адамдарының қатарынан қылмыстық топ құрды және оларды банктің барлық басшылық қызметтеріне орналастырды», — деді Петерс.
Ол Әблязовтың қылмыс схемалары әртүрлі болғанын айтты. Ол жалған құжаттармен жалған фирмаларына миллиардтаған несие беріп, содан кейін оларды жеке қажеттіліктеріне пайдаланған.
“
«Рамбурс» ЖШС-нің бақылауындағы компанияға ол 103 млрд тг берді, ал ЖШС-нің жарғылық капиталы 92 мың тг болған. Ұрланған ақшаға Әблязов акциялар, зәулім үйлер мен пәтерлер сатып алды. Ол өз отбасы үшін үш ұшақ сатып алды, оларға қызмет көрсету үшін жыл сайын банктен бір миллиард теңге бөлді. Әблязовтің барлық айла-амалы ашылған кезде, ол 2009 жылы Ресейге, кейін Англияға, ал 2012 жылы Францияға қашып кеткен. Бірақ бұған дейін шетелде бәрі өзіне ыңғайлы болуы үшін барлық ақшаны офшор арқылы алдын-ала жебіріп қойғаны анықталды. Офшорлар — бұл шетелдік компанияларды ешкім тексермейтін, нақты иелерін жасыра алатын және салық төлемейтін елдер. Қылмыстық ақшаны жылыстату үшін тамаша жағдайлар жасалған. Офшорлық елдерді пайдаланып, ол $7,5 млрд ұрлады.

Әблязовтың алаяқтығынан тек қазақстандықтар емес, француздар, немістер, америкалықтар және басқалар зардап шекті. Оны Ресей мен Украина іздестірді, онда ол миллиардтаған ақшаны да ұрлады. Алдыңғы жылы Нью-Йорк соты Әблязовті қылмыскер деп танып, оның саяси қудалау туралы дәлелдерін жоққа шығарды. Лондонның Жоғарғы соты оны алаяқтық жасады деп танып, $4 млрд өндіріп алды, жалған айғақтар үшін 22 айға бас бостандығынан айырды. Англия ІІМ оны босқын мәртебесінен айырды, сондықтан Әблязов Францияға қашып кетті. Осы сәттен бастап ол Қазақстан билігі қудалаған саяси қайраткер, демократия үшін күрескер ретіндегі өзінің имиджін белсенді түрде қалыптастыра бастады.

Өз еліне алаңдаған адам "Вечерний Бішкек" газетіне берген сұхбатында қырғызстандықтарға қазақстандықтар құрғақшылықтан зардап шегіп, наразылығын білдіре бастауы үшін Қазақстанның оңтүстік өңірлеріне су беруді жабуды ұсынуы мүмкін бе? Қазір оған қатысты көптеген азаматтық процесс жүріп жатыр. Қазірдің өзінде бір миллиардтан астам АҚШ доллары қайтарылды. Қылмыстық іс аясында сегіз айыптау үкімі шығарылды. 42 адам сотталды», — деді Бас прокуратураның ресми өкілі.
Питерстің айтуынша, шетелден келген Әблязов Халықты Қазақстан халқының мүддесіне алаңдаған болып, болжанған заңсыз акцияларға қатысуға шақыруды жалғастырып жатыр.
“
«Ол сізді қоғамда әлеуметтік алауыздық пен ұлтаралық араздықты, бір-біріне сенімсіздік тудыру үшін пайдаланады. Ол біздің азаматтарымыздың әл – ауқатына бей-жай қарамайды, оның бір мақсаты – қылмыстары үшін жауапкершіліктен қашу. Митингтерге қатысқаны үшін ол бұрын біздің азаматтарымыздан ұрлаған ақшадан төлейді. Біз сіздерді арандатушылыққа бой алдырмауға және заңсыз әрекеттерден бас тартуға шақырамыз», — деп қорытындылады Оксана Питерс.

Құбылмалы наразы

2022 жылғы 2 қаңтарда Мұхтар Әблязов өзінің әлеуметтік желілердегі парақшасында «Жаңаөзен Жаңа жылды бүгін наразылықтармен қарсы алды» деп қуана хабарлады.

Шынында да, сол күні жүздеген жаңаөзендік газ бағасының көтерілуіне наразылық білдіріп, әкімдік ғимаратына шыққан. Автокөліктердің көпшілігі газбен жанармай құятын қалада наразылық білдірушілер қала орталығындағы жолда көлік қозғалысын тоқтатып тастады.

Жаңаөзендіктер сұйытылған газ бағасын литріне 50 тг дейін төмендетуді талап етті: 31 желтоқсанда қалада газдың құны 100 тг болған, ал 1 қаңтардан бастап 120 тг дейін өсті.

Жаңаөзенде жиналғандар облыс әкімі Нұрлан Ноғаев пен қала әкімі Мақсат Ибағаровты бағаны тұрақтандыру және отын тапшылығын болдырмау үшін шаралар қабылдауға шақырды.

Наразылық білдірушілердің алдына әкімнің міндетін уақытша атқарушы Ғалым Байжанов келді. Оның айтуынша, Ибағаров қазір еңбек демалысында. Шенеунік жиналғандардан талаптарды жазбаша түрде жазып, әкімдікке тапсыруды сұрады. Бұған жауап ретінде наразылық білдірушілер бұрын хаттарды сол жерге жібергенін айтты, бірақ одан нәтиже болмағанын мәлімдеді.

3 қаңтардың таңында Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметке Жаңаөзендегі жағдайды жедел қарауды тапсырды. Нәтижесінде ҚР премьер-министрі Асқар Маминнің өкімімен Маңғыстау облысындағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды қарау үшін Үкіметтік комиссия құрылды, ол сұйытылған мұнай газының бағасын реттеу жөніндегі шаралар пакетін әзірледі.

4 қаңтарда үкіметтік комиссия Ақтауда жұмысқа кірісті. Маңғыстау облысының белсенділері сұйытылған газ бағасын реттеу бойынша қоғамдық штаб құрылатынын мәлімдеді. Сол күні Үкімет комиссиясының Ақтау қаласындағы Ынтымақ алаңында жиналған белсенділермен кездесуі барысында «Қазмұнайгаз» ҰК әлеуметтік жауапкершілігі аясында Маңғыстау облысында сұйытылған газдың құнын төмендету және литріне 50 тг бағаны белгілеу туралы мәлімделді.

Қазақстан президенті наразылық білдірушілерге жүгініп, деструктив тұлғалардың үндеуін орындамауды өтінді. 5 қаңтарға қараған түні Қазақстанның ірі қалаларында жаппай наразылық аясында интернет істемей қалды, мессенджерлер мен әлеуметтік желілер жұмысын тоқтатты.

5 қаңтарда Тоқаев елдегі жағдайға байланысты сақтық танытуға және ішкі және сыртқы арандатушылыққа, митинг пен жүгенсіздік эйфориясына берілмеуге шақырған мәлімдеме жасады.

Алматыда құқық қорғау органдарының бөлімшелері митингілердің негізгі бөлігін Республика алаңынан ығыстырды, онда мыңға жуық адам жиналды.

Жағдайдың шиеленісуі нәтижесінде Тоқаев Алматы мен Маңғыстау облыстарында төтенше жағдай жариялады. Келесі күні ҚР президенті Үкіметті отставкаға жіберді. Қазақстан Республикасы премьер-министрінің міндеттерін атқару уақытша Әлихан Смайыловқа жүктелді. Сонымен қатар, президенттің жарлығымен Ермек Сағымбаев ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы болып тағайындалды. Мұрат Нұртілеу ҰҚК басшысының бірінші орынбасары болды.

Тоқаев сұйытылған газ, бензин және дизель бағаларын 180 күн мерзімге мемлекеттік реттеуді енгізуді тапсырды.

Осымен қатар, Алматы облысында да ТЖ жарияланды.

Алматыда «бейбіт митингілердің» ашулы тобы әкімдік ғимаратын басып алды. Митингілер әлеуметтік нысандарды дүрліктіріп, жедел жәрдем жұмысына кедергі келтіре бастады.

Төтенше жағдай режимі ел астанасында да жарияланды.

Қазақстан президенті Қауіпсіздік Кеңесінің төрағасы қызметіне кірісетінін мәлімдеді. Ол, сондай-ақ, Қазақстан халқына жаңа үндеу жасап, ол қандай болса да, республика астанасынан кетпеуге ниетті екенін айтты.

Алматыда митингілер бірқатар телеарнаның кеңселерін талқандады.

6 қаңтарда азаматтардың қауіпсіздігіне елеулі және тікелей қатерге байланысты қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қалпына келтіру, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мақсатында президенттің жарлығымен республиканың бүкіл аумағында төтенше жағдай режимі жарияланды.

Қасым-Жомарт Тоқаев Қауіпсіздік Кеңесінің отырысын өткізіп, оның барысында ҰҚШҰ бойынша әріптестеріне әскери көмек сұрап шартқа қатысушы елдердің бітімгершілік контингентін ұсынуға өтініш білдіргенін мәлімдеді.

Алматыда қалада тәртіп орнату үшін терроризмге қарсы арнайы операция басталды, нәтижесінде бұрын террористер басып алған әуежай босатылды. Алматы полициясы қала көшелерін тазарту барысында 2 мыңға жуық тәртіпсіздікке қатысушыны ұстады.

Елде ауқымды кадрлық өзгерістер басталды.

ҰҚШҰ Ұжымдық қауіпсіздік кеңесі ҰҚШҰ Ұжымдық бітімгершілік күштерін Қазақстанға жіберуді ұйғарды. Сол күні ҰҚШҰ контингентінің алдыңғы қатарлы бөлімшелері Қазақстанда қойылған міндеттерді орындауға кіріскені айтылды. Олардың құрамына Ресей, Беларусь, Армения, Тәжікстан және Қырғызстан Қарулы Күштерінің бөлімшелері кірді.

7 қаңтарда Қазақстанның Бас прокуратурасы жаппай тәртіпсіздіктерді ұйымдастыру және оған қатысу деректері бойынша қылмыстық істер қозғады, терроризм актілерін сотқа дейінгі тергеу басталды.

Қазақстан кәсіпкерлері өз бизнесін қорғау үшін халықтық жасақтар құруға ниет білдірді.

Тоқаев халыққа үндеу жасай отырып, терроризмге қарсы акциялар содырлар толығымен жойылғанға дейін жалғасуы керек деп мәлімдеді. Ол, сондай-ақ, құқық қорғау органдары мен әскерге террористерге ескертусіз оқ атуға бұйрық бергенін мәлімдеді.

Қазақстанның барлық аумағында террористік қауіптің қатерлі ― қызыл деңгейі ― жарияланды.

Құқық қорғау органдары бүкіл Қазақстан бойынша 3811 адамды ұстады, ұсталғандардың арасында қылмыс әлемінің серкесі Арман Жұмагелдиев те (Дикий Арман) бар.

8 қаңтарда мемлекетке опасыздық жасады деген күдікпен Қазақстан ҰҚК-нің бұрынғы төрағасы Кәрім Мәсімов ұсталды.

Республикадағы жағдай біртіндеп тұрақтала бастады.

Көріп отырғанымыздай, осы оқиғалар тізбегінде Мұхтар Әблязовтың есімі еш жерде және ешкімнің аузынан естілмеген. Мемлекеттік төңкеріс әрекетіне қашқын банкирдің ешқандай қатысы жоқ екені анық. Алайда, Аблязовтің өзі қаңтардағы бүліктердің барлық күнінде оларды ұйымдастыруға тікелей қатысы бардай көріністі мұқият жасады.

Бүкіл Қазақстан бойынша интернет өшіріліп, байланыс болмаған күндері Әблязов митингілерге шығуға шақыратын посттар жазды, тіпті жиналу уақыты мен орындарын белгіледі. Бұл әсіресе Алматының сол уақытқа дейін толығымен тоналғанына байланысты «әсерлі» көрінді.

Алайда, ҚДТ басшысы бүліктерді, өлтірілген және соққыға жығылған қауіпсіздік күштерін, зардап шеккен кәсіпкерлер мен бойын қорқыныш билеген алматылықтарды байқағысы келмеді. Ол барлық күні Назарбаев режимін құлату туралы жазды және бандиттерге тәнті болды.

Көпшілік псевдооппозиционерлер сияқты, Әблязов те кейіннен қаңтар айындағы бүлік күндерінде болған детектерді бұрмалап, қарақшыларды қаһарманға айналдыра бастады.

Сонымен қатар, Әблязовтың екі жақтаушысы ― Людмила Козловская мен Бота Жәрдемәлі Страсбургтегі ЕКПА жазғы сессиясында Еуропа Кеңесіне мүше елдердің депутаттарымен кездесулер өткізгенін және «Қазақстандағы адам құқықтары жағдайы туралы жаңа есеп және саяси тұтқындардың, қаңтар айындағы атыс пен азаптау құрбандарының, қылмыстық істер бойынша саяси қуғын-сүргінге ұшырағандардың тізімін» ұсынғанын айтты.
“
«Қазақстан билігі жалдаған лоббистер Еуропа кеңесін Қазақстанды мүше ел ретінде қабылдауға көндіруге тырысады, бірақ адам құқықтары жөніндегі Еуропалық конвенцияны ратификацияламаған. Яғни, Қазақстан билігі Еуропа Кеңесіне мүшеліктің артықшылықтарын пайдаланғысы келеді, бірақ сонымен бірге, адам құқықтарын бұзуды жалғастыра береді. Қазақстан билігінің өкілдері Еуропа кеңесінде Қазақстан елдегі демократиялық өзгерістер туралы парламенттік басқару формасына көшті деген үгіт-насихат таратып жатыр», ― деп жазды Әблязов әлеуметтік желілерде Козловская мен Жәрдемәлінің мәлімдемелерінен кейін.
Сондай-ақ, бұрынғы банкир өзінің қозғалысын тағы бір рет өзгертт і ― енді бұл «Алға Қазақстан» партиясы. Бұл ретте Әблязов режимді құлату үшін Украина астанасы Киевте орналасқан белсенділердің жеке карталарына алымдар жүргізеді.

Әлбетте, тұрақты әрі тыныш Қазақстан Әблязовке қажет емес және ол өзінің мүмкіндігіне қарай жағдайды шайқай түсуін жалғастырады.

Үйге қарай ұзақ жол?

2022 жылдың 4 шілдесінде Францияның Paris Match журналында «Францияға қоныс аударған миллиардер Мұхтар Әблязовтің крест жолы» атты мақала шықты.

Оның авторы Франсуа де Лабарр Қазақстанның $7,5 млрд жымқырды деп айыпталған Мұхтар Әблязов жылдың басында Францияда сот ісін тоқтатуға қол жеткізгенін хабарлады. Бірақ бұл ретте ол әлі күнге дейін Ұлыбритания мен Қазақстанда сот төрелігінің нысанында тұр, онда ол өмір бойына бас бостандығынан айырылды. Парижде «шатастырылған құжат Ұлттық баспана сотының жаңа төрағасының нәзік істерінің үйіндісінде, ол жақын арада оның ісі бойынша шешім шығаруы керек» делінген.
“
«Өткен жұмада (1 шілде 2022 ж. — Еск.) Ұлттық бассауға мәселелері жөніндегі сотына (CNDA) жаңа президент сайланды. Әділет департаментінің бұрынғы басшысы Матье Эрондар жылына 60 000-нан астам шешімнің өткізу қабілеті бар 1200 қызметкері бар үлкен машинаны басқарады. CNDA — Францияның Босқындар мен азаматтығы жоқ адамдарды қорғау басқармасы (OFPRA) өтініштерінен бас тартқан баспана іздеушілер жүгінетін әкімшілік юрисдикция.

Істер саны тез өсіп келе жатқанымен — Le Figaro мәліметтері бойынша, биыл ол 40%-дан астамға өсті - CNDA саяси істермен айналысуға мәжбүр. Ең сезімталдардың бірі Францияға кетіп, Парижде он жыл тұрған олигарх Мұхтар Әблязовқа қатысты іс, ал оның мәртебесі әлі белгісіз», ― делінген мақалада.
Журналист 2000-жылдары Қазақстанның бұрынғы энергетика министрі елдің ең ірі банктерінің бірі БТА-ны басқарғанын атап өткен. Ол әлемдегі ең бай адамдардың бірі болып саналады. Қазақстан мемлекеті оны банктен жалған несиелер мен көптеген алдыңғы қатарлы компаниялар арқылы шамамен 7,5 млрд жылыстатты деп айыптайды.

Лондонда епископтар даңғылындағы сәнді үйге, ағылшындар «миллиардерлер аллеясы» деп атайтын жерге қоныстанған Әблязов Нұрсұлтан Назарбаев режимінің бітіспес қарсыласы болып көрінеді, ол өзі тап болған заң проблемаларын Назарбаевтан көреді. Британдық сот төрелігі бұлай деп есептемейді, дейді автор: ол саяси босқын мәртебесін алудан бас тартып қана қоймай, 2013 жылдың басында сотты құрметтемегені үшін 22 айға бас бостандығынан айырылды.
“
«Содан кейін миллиардер Францияға автобуспен қашып кетеді. БТА банкінің тапсырысы бойынша ағылшын детективтеріне оның ізіне түсу үшін он сегіз ай қажет болды. 2013 жылдың 31 шілдесінде Канн мен Грасс арасындағы шағын Муан-Сарту ауылында тергеу және жедел әрекет ету бригадасының (BRI) бетперде киген он екі полицейі Ницца Кастелларас көшесіндегі зәулім үйге келеді. Күдікті орманда жасырынған жағдайда, оларға жылу визорымен жабдықталған тікұшақ көмектеседі.

Интерполдан қамауға алу туралы хабарламадан сақтанған француз полициясы миллиардерді қарулы күзетшілер немесе тіпті „жеке әскери компания“ күзетеді деп қорқады. Шын мәнінде, Әблязов жалғыз, шорты мен жейде киген күйі табылады. Ол ойдан шығарылған атпен берілген Орталық Африка Республикасының төлқұжатын көрсетумен ғана шектелген, содан полиция қолына түседі», ― делінген басылымда.
Франсуа де Лабарр Ресей мен Украинаның экстрадициялау туралы екі өтініші негізінде, оның шыққан елі сияқты, олигархты үлкен ұрлық жасады деп айыптайды, ол Экс-ан-Прованс маңындағы Люин түрмесіндегі жалғыз камераға орналастырылады деп жазады. Әрі қарай, кедергілер жолымен жүгіру басталады, оның барысында француз әкімшілігінің ведомстволары бір-біріне қайшы келеді.
“
«2014 жылдың басында Экс-ан-Прованс әкімшілік соты оны Ресейге немесе Украинаға экстрадициялауды бұйырған. Шешімді Лион апелляциялық соты бір жылдан кейін растады. 2015 жылдың қыркүйегінде премьер-министр Мануэль Вальс экстрадициялау туралы қаулыға қол қойды, бірақ бір жылдан кейін шешімнің күшін Мемлекеттік кеңес жояды.

Әкімшілік ішінде Әблязов ісі пікірталас тудырады. Мемлекеттік кеңесшілер оны саяси қарсылас ретінде қарау керек деп санады, өйткені ол экстрадицияланған жағдайда бірдей тәуекелдерге ұшырайды. OFPRA тергеушілері, өз кезегінде, оны қудалайтын фактілер қандай да бір саяси сипаттан айырылған деп санайды. 2018 жылдың мамырында оның бассауға беру туралы өтінішін Женева конвенциясының F бабына сәйкес OFPRA қабылдамай тастады, оған сәйкес „белгілі бір әрекеттер маңызды болғаны соншалық, олар халықаралық қорғауға лайық емес“.

Содан кейін миллиардер ұлттық баспана сотына шағымданып, арызы қанағаттандырылады. 2020 жылдың қыркүйегінде CNDA OFPRA шешімін „отанына оралған жағдайда саяси көзқарастарға байланысты қудалау тәуекелдерімен“ дәлелдеп, күшін жояды. Содан кейін ол өзіне босқын мәртебесін беруі керек OFPRA кассациялық сотқа шағымдануға шешім қабылдайды. Мемлекеттік кеңес өзінің көптеген өкілеттіктерінде әкімшілік даулар бойынша соңғы сот ретінде қызмет етеді. Сондықтан бұл шешім оған байланысты. Шешім 2021 жылдың желтоқсанында шығарылады, содан кейін күтпеген жерден Мемлекеттік кеңес Мұхтар Әблязовке берілген босқын мәртебесіне қарсы шығады. Осы уақытта олигарх Францияда қылмыстық қудалауды тоқтатуға тырысып жүр, бірақ Қазақстанда ол өмір бойына бас бостандығынан айырылған», ― деп нақтылаған автор.
Журналистің айтуынша, Әблязовқа қатысты Британдық азаматтық істер соты БТА банкіне 4,6 млрд сомасын төлеуге үкім шығарған. Мемлекеттік кеңес [Франция] бұл айыппұл «банкті жеке байыту үшін басқарған кезде енгізген алаяқтық механизмдермен» түсіндірілгенін атап өтті. Сол себепті Ұлыбритания билігі оны босқын мәртебесінен айырды.

CNDA 2021 жылғы желтоқсандағы шешімге сүйене отырып, енді осы күрделі іске қатысты шешім шығаруы керек.
“
«Францияның Қазақстанмен қару-жарақ сату және уран жеткізу саласындағы байланыстарына байланысты іс нәзік сипатқа ие. Сонымен қатар, контексті жаңа элементке қарсы болып отыр: Украинадағы соғыс. Егер Мұхтар Әблязов экстрадицияланса, ол Киевке немесе Мәскеуге бара ма? Туыстардың соңғы үміті, іске жақын дереккөз бізге хабарлағандай, "кем дегенде оны экстрадициялауға мүмкіндік бермейтін қорғауды алу" болар еді. "Ал заңсыз миллиардер болу керек пе?"», ― деп сұрайды мақала авторы Франсуа де Лабарр.
2022 жылдың шілдесінде америкалық төрелік қауымдастығының трибуналы Қазақстанға, Алматы әкімдігіне және БТА Банкіне қатысты талқылауды тоқтатты. Оны Дональд Трамптың бұрынғы көмекшісі Феликс Сатер қозғаған.
“
«2022 жылдың 9 шілдесінде Нью-Йорк америкалық төрелік қауымдастығының трибуналы Litco LLC компаниясының Қазақстан Республикасына, Алматы қаласының әкімдігіне, „БТА Банкі“ АҚ-ға және олар жалдаған консультантқа қойған барлық талабын қарауды тоқтатты», ― делінген БТА банкінің баспасөз қызметінің хабарламасында.
Арбитраж соты талапкер Lico LLC өз ісін алға жылжыту үшін ешқандай қадамдар жасамағаннан кейін, оның ішінде төрелік алымды төлемегеннен кейін сот ісін тоқтатты. 2022 жылдың ақпанында сот талапкерге төлем болмаған жағдайда іс жүргізу тоқтатылатынын ескертті, содан кейін талапкердің өз үлесін төлеу үшін соңғы мерзімін, 2022 жылдың 7 шілдесін белгіледі, бірақ ол бұлай жасай қоймады.
“
«Жауапкерлер, соның ішінде Қазақстан Республикасы, Алматы қаласының әкімдігі және БТА Банкі талқылауды соңына дейін жеткізуге дайын болды және оларға тиесілі барлық алымды төледі. Төрелік іс жүргізу туралы өтінішті 2018 жылы Трамптың бұрынғы көмекшісі және АҚШ-та екі рет сотталған қылмыскер Феликс Сатерге тиесілі Litco LLC компаниясы берді. Қазіргі уақытта Саттер АҚШ-тың Нью-Йорктің Оңтүстік округі бойынша аудандық сотында қаралып жатқан Мұхтар Әблязовқа, Ілияс Храпуновқа және олардың сыбайластарына Қазақстаннан ұрланған ақшаны жылыстатуға көмектесу дерегі бойынша жеке талаппен айыпталып отыр», ― деп хабарлады БТА Банкінің өкілдері.
Сондай-ақ, 2011 жылдан бастап Саттер АҚШ-тағы бірқатар «іскерлік» операция арқылы $40 млн астам ақшаны жылыстатуға көмектескені туралы хабарланды. 2022 жылдың 11 шілдесінде Америка Құрама Штаттарының округтік судьясы, федералдық сот ісін басқарған Джон Г. Кельтл Сатердің мәлімдемесі «сөзсіз жалған» деп шешті және оны істен алып тастады.

Boies Schiller Flexner LLP Басқарушы серіктесі Мэттью Л. Шварцтың айтуынша, «БТА Банкі» АҚ-ның АҚШ-тағы іс жүргізудегі өкілі, Феликс Саттер бастаған істі тоқтату Қазақстаннан ұрланған ақшаны қайтару бойынша сот ісін ілгерілетуге мүмкіндік береді.

2022 жылдың қыркүйегінде Нью-Йорктің Оңтүстік округі бойынша АҚШ аудандық соты Мұхтар Әблязов 30 қыркүйекке дейін сотқа оның тікелей немесе жанама бақылауындағы барлық кіріс көзі мен активтері туралы мәліметтер беруге міндетті деп шешті. Америкалық Сот төрелігі мұндай шешімге Әблязовтің сот талаптарын бірнеше рет бұзуына байланысты келді.
“
«Егер ол талапты елемейтін болса, онда ол „БТА Банкі“ АҚ және Алматы қаласы атынан талапкерлерге $140 мың төлегенге дейін оған күніне $1000 көлемінде айыппұл салынады», — деп хабарланды соттың сайтында.
Сәл ертерек, 16 тамызда АҚШ судьясы Кэтрин Х. Паркер тыңдау өткізді, онда Әблязов телефон арқылы сөйледі, оның ұлы аудармашы болды. Сот отырысында Әблязов сот шешімдерінің бұзылуына қарсы шықпады, бірақ сот төрелігінің алдыңғы талаптарына бағынбауына сылтау табуға тырысты. 19 тамызда судья Паркер осы сылтаулардың әрқайсын қабылдамайтын қаулы шығарды.

Сонымен қатар, Паркер Мұхтар Әблязовтің мінез-құлқын сотқа құрметсіздік деп тануды ұсынды. Ол өзінің қаржылық жағдайына ешқандай дәлел келтірмегенін және «бастапқыда салынған санкциялар оның БТА Банкінен оларға берілген активтер туралы ақпаратты ашпауына байланысты болғанын» атап өтті.

Сот Әблязовке оның активтері туралы тиісті ақпарат беру үшін 2022 жылдың 30 қыркүйегіне дейін уақыт берді. Бұған дейін судья Паркер «Храпуновтар, әсіресе Ілияс көптеген [заңды] міндеттемені бұзды» деген қорытындыға келді, дәлелдемелерді жойғанын мойындады және басқа дәлелдерге қол жеткізе алмайтынын мәлімдегенде жалған сөйледі деп тапты. Сот, сонымен қатар, Храпуновтың Ілияс Храпуновтың құпия айғақтарының рұқсатсыз тарап кетуінен бастап, осы сот ісі бойынша әртүрлі сот бұйрықтарын бұзғанын анықтады.

2022 жылғы қарашада Қазақстанның Сыртқы істер министрлігі өкілдері Мұхтар Әблязовті экстрадициялау мүмкіндігі туралы пікір білдірді.
“
«Қазақстан мен Франция арасында экстрадициялау туралы келісім жасалмаған. Бұл француз тарапымен әрі қарай талқыланады. Бірақ, менің білуімше, қазір Францияда Әблязов мырзаға қатысты белгілі бір сот процестері жүріп жатыр», ― деді СІМ басшысының орынбасары Роман Василенко.
Ол бұл мәселені құқық қорғау органдары қадағалап отырғанын атап өтті. Францияға соңғы сапары кезінде Қасым-Жомарт Тоқаев бұл тақырыпты президент Макронмен талқыламады.

СІМ мәлімдемелерінен бір ай өткен соң, Қазақстанның Бас прокуратурасы Франция билігіне Әблязовті экстрадициялау туралы сауалдар жазылған хаттар жолдады.
“
«Бірінші қылмыстық іс БТА банкінің қаражатын ұрлауға қатысты, екінші қылмыстық іс Тәтішевтің қазасына байланысты. Экстрадициялау жөніндегі екі қылмыстық іс бойынша айыптау үкімі шығарылғаннан кейін Францияның тиісті органдарына хаттар жіберілді. Әрине, оларды қарау кезеңі әртүрлі. Сіз айтқандай, оның мәртебесін Францияның құзыретті органдары қайтарып алды. Менің ойымша, біз қолданатын осы және басқа шаралар көмектеседі. Хаттар мен сұраулар біздің бақылауымызда. Біз оларды орындау үшін қолдан келгеннің бәрін жасаймыз», ― деді бас прокурордың орынбасары Жандос Өміралиев.
2023 жылдың мамырында Францияның кассациялық соты апелляциялық соттың Әблязовке қатысты сот ісін тоқтату туралы шешімінің күшін жою туралы шешім қабылдады.
“
«Бас прокурордың апелляциясына байланысты сот Париж Апелляциялық сотының тергеу палатасының 2022 жылғы 13 қаңтардағы барлық қаулысының күшін жою туралы шешім қабылдады және істі қайта қарауды талап етті», ― делінген сот хабарламасында.
2023 жылдың шілдесінде Мұхтар Әблязов Франциядан 30 күн ішінде кетуге міндеттелді.
“
«Франциядан 30 күн ішінде кетуімді талап етті, менде басқа елге кету үшін төлқұжатым да, визам да жоқ», ― деп жазды Әблязов әлеуметтік желілерде.
Бұл ұлттық бассауға мәселелері жөніндегі сотының бұрынғы банкирді босқын мәртебесінен айыру туралы шешім қабылдауына байланысты болды. Осыған қарамастан, бұл нұсқаманы орындау мүмкін емес, өйткені тергеу судьясы Әблязовке қатысты оған елден кетуге тыйым салатын сот бақылауы шарасын қабылдады.

25 шілдеде ҚР Бас прокуратурасы Алматы әуежайында Қазақстанға өз еркімен оралған сыбайласы және Әблязовтің туған ағасы Қуаныш Нұрғазинов ұсталғанын хабарлады.
“
«Нұрғазин — Әблязовтің бақылауындағы ВЅС ЖШС номиналды директоры. Осы компанияға заңсыз кредит беру арқылы Әблязов пен оның сыбайластары БТА Банкінің аса ірі мөлшердегі ақшалай қаражатын ұрлап әкетті. Сотталушы бола тұра, ешқайда кетпеу туралы қолхат талабын бұза отырып, Нұрғазин қылмыстық жауаптылықтан жалтару мақсатында соттан қашып кетті», ― деді ҚР БП.
Ресми мәліметтерге сәйкес, ол 12 жыл бойы Литва аумағында жасырынып, босқын мәртебесін алған.
“
«Нұрғазин Қазақстанға өз еркімен оралуға ниет білдірді. 2023 жылғы 24 шілдеде паспорттық бақылаудан өткеннен кейін қамауға алынып, тергеу изоляторына қамалды. Сотталушының өтініші бойынша Нұрғазиннің жасы мен денсаулық жағдайын ескере отырып, 2023 жылғы 25 шілдеде сот оған бұлтартпау шарасын үй қамағына алу түріне өзгертті», ― делінген Бас прокуратураның хабарламасында.
Онда олар жақын арада негізгі сот талқылауы қайта басталатынын түсіндірді. Нұрғазиннің жауапкершілігін сот анықтайды.

Келесі күні Қуаныш Нұртазиннің өзі Қазақстанға не үшін оралғанын айтып берді. Оның айтуынша, Мұхтар Әблязов 2007 жылы БТА Банкінен ақшаны заңсыз алу үшін оны BSC компаниясының номиналды директоры етіп тағайындаған. Жақын туысының барлық айла-амалы туралы ол сол кезде күдіктенбеген және бұл туралы құқық қорғау органдары банктегі ірі қаржылық жымқыру дерегін анықтай бастағаннан кейін ғана білген.
“
«Біздің компания несиеге 152 млн тг алды. Маған осы заңсыз несиені алуға жәрдемдесті деп айып тағылып отыр», ― деді Қуаныш Нұрғазин.
2010 жылы БТА Банкінің берешегі пайда болды, Қазақстан Үкіметі оны мемлекет меншігіне алып, қайта құрылымдау жүргізді, ал Мұхтар Әблязов қиянат пен алаяқтық жасады деген айыппен қаржы ұйымының басшысы қызметінен шеттетілді. Сол кезде Қуаныш Нұрғазинге қатысты іс жеке өндіріске шығарылды. 2012 жылы Әблязовтің туған ағасы емделу үшін елден Еуропаға аттанды. Нұрғазин өзінің сотқа тартылып жатқаны туралы шетелде білген.
“
«Мен іздеуде болғанымды ауруханадан шыққаннан кейін, полиция мені ұстаған кезде ғана білдім. Осыдан кейін маған босқын мәртебесі берілді. Содан бері мен Литвада болдым. Мен еріксіз Мұхтар Әблязовті алаяқтық схемалар мен айла-шарғыларға қатыстым. Отаннан алыс ұзақ сапарлар және БТА Банкінің бұрынғы төрағасы мен оның сыбайластарының айналасындағы барлық жаңалық менің денсаулығымды қатты шайқады. Жиенімнің арқасында менің барлық 12 жылым Литвада өтті. Есепте тұрдым. Мені жиі тексеріп отырды. Мен көптеген жыл бойы емделдім, екі рет инфаркт алдым. Менің екі жамбас буыным ауыстырылды», ― деді Нұрғазин.
Саяси қуғын-сүргін мен демократиялық қайта құрулардың болмауы 73 жастағы Қуаныш Нұрғазинді Литвада 12 жыл тұрғаннан кейін Қазақстанға өз еркімен оралуға итермеледі. Отанына оралу үшін ол Балтық жағалауындағы елде ұсынылған саяси баспанадан бас тартты.
“
«Жиеннің саяси істері маған ешқашан қатысты болған емес. Бұл оның жеке ісі. Қазақстанға оралу менің дербес шешімім болды. Бүгін жаңа Қазақстан салынып жатыр, мен еліміздегі демократиялық реформаларға сенемін. Қазір қашып жүрген отандастарымызға отанына оралып, сот төрелігінің әділдігіне сену керек деп айтқым келеді», ― деп атап өтті Қуаныш Нұрғазин.
БТА Банкі 3 тамызда баспасөз хабарламасын таратты: АҚШ соты Мұхтар Әблязовті БТА Банкінің ақшасын жымқырды және оны АҚШ-та жылыстатқанын мойындады.

Банктің баспасөз қызметінің хабарлауынша, 31 шілдеде Нью-Йорктің Оңтүстік округі бойынша АҚШ аудандық сотының судьясы Джон Г. Кельтл Triadou SPV S. A.-ға қарсы «БТА Банкі» АҚ пайдасына $193 млн астам соманы өндіру бойында шешім шығарды. Сот шешімі алқабилердің 2022 жылғы желтоқсандағы үкімінен кейін Triadou компаниясы басқа біреудің мүлкін иемденгені және заңсыз байытқаны үшін жауапқа тартылды.
“
«Алқабилердің үкімінен басқа, судья істің материалдарын зерттегеннен кейін 66 парақта өз шешімінің негіздемесін егжей-тегжейлі баяндады. Нәтижесінде сот БТА-ның Triadou-ға қатысты сенімгерлік меншікке және БТА қаражатын пайдалану нәтижесінде алынған кез келген қаражатқа қатысты талабын мойындады, сондай-ақ БТА-ның Triadou-ның бірқатар активіне қатысты талаптарын қанағаттандырды», — делінген банктің релизінде.
Сот сотталушы Triadou SPV — Мұхтар Әблязовтің күйеу баласы Ильяс Храпунов құрған және бақылайтын, БТА-дан ұрланған ақша түрінде $70 млн астам ақша алған жалған компания екенін растады. Олардың компаниясы Нью-Йорктегі және АҚШ-тың басқа жерлеріндегі жылжымайтын мүлікке инвестиция салды.
“
«Ильяс Храпунов бас компанияны Triadou SPV-ді үшінші тұлғаға, Филипп Глатцқа сатты деп мәлімдегенімен, сот Глатцтың [Triadou SPV] сатып алуы Ильястың өзі төлеген жалған сауда деген қорытындыға келді және Ильяс Храпунов сот процесі басталғаннан кейін де Triadou SPV-ді бақылауды жалғастырған», ― делінген БТА банкінің хабарламасында.
Сот пен алқабилер куәгерлерді, соның ішінде Әблязов пен оның сыбайластарын, сондай-ақ, БТА-ға қатысты жасалған ірі алаяқтықтың құрылымын түсіндірген сарапшы куәгерлерді тыңдады. Сот Әблязовтің БТА ұсынған БТА корпоративтік бизнес кеңсесін (БКБ-6) оффшорлық компанияларға жалған несиелер арқылы миллиардтаған доллар жымқыру үшін пайдаланғаны туралы дәлелдер сенімді және толық деп шешті.

Сот мынадай қорытындыға келді:
“
«„Банктің клиенттері“ болған оффшорлық компаниялар [БКБ-6] Әблязовқа тиесілі немесе бақыланатын, ал оларға берілген „несиелер“ экономикалық мазмұны жоқ. Тәуелсіз тараптар арасындағы мәмілелер болудың орнына, [БКБ-6] көмегімен „несиелер“ „БТА Банкінен“ Әблязовтің қаражатты заңсыз иемденуін жасыруға арналған».
Сот Әблязовтің сыбайластарының айғақтарын және олардың қаражат көзін сенімді емес деп түсіндіруін қабылдамады.

Осы уақыт ішінде Мұхтар Әблязов әлеуметтік желілер арқылы өзінің оқырманынан жүйелі түрде ақша жинап жүр, оның айтуынша, қыркүйек айында Францияда өтетін сотта адвокаттардың қызметіне ақы төлеу қажет болады. Сондай-ақ, ол қазақстандықтарды режимді құлатуға шақыруды жалғастырып жүр, алайда бұл жолы ― «қанды жолмен» емес.
Мәтінді толықтыру Читать на русском ➞
Мәтінді толықтыру