«Сорос-Қазақстан» қоры

«Сорос-Қазақстан» қоры (СҚҚ) — 1995 жылы «Қазақстанда ашық қоғам құндылықтарын ілгерілету мақсатында» Ашық Қоғам Институты (OSI) құрған үкіметтік емес қайырымдылық ұйымы.

Ұйымның веб-сайтында СҚҚ өз бағдарламалары аясында мына мақсаттарда көмектесетіні айтылған:

• теңдік, әділдік, адам құқықтарын сақтау және заңның үстемдігі қағидаттарын ілгерілету;
  
• бюджеттік ашықтық пен есептілікті қамтамасыз ету;
  
• төзімділік пен азаматтық белсенділікті арттыру.

Өз мақсаттары мен міндеттерін іске асыру үшін СҚҚ Ашық қоғам институты (OSI) және «Ашық қоғам институты» (FOSI) қорынан, сондай-ақ басқа да донорлық ұйымдардан гранттар алады.

Қазақстанда өз қызметін бастағалы СҚҚ $ 100 млн жуық гранттық қаражат бөлді.

Джордж Сорос 1930 жылы 12 тамызда Будапештте (Венгрия Корольдігі) дүниеге келген. Туғандағы аты-жөні Дьерд Шварц болған. 1936 жылы нацистердің қудалауынан қорқып, Шварц отбасы өзінің венгр еврей фамилиясын «Шорош» (Soros) деген венгр нұсқасына ауыстырған.

1947 жылы Сорос Ұлыбританияға көшіп, Лондон экономика және саяси ғылымдар мектебіне түсіп, оны үш жылдан кейін сәтті аяқтады. Болашақ филантроп өзінің еңбек жолын жүзу бассейнінде құтқарушы болып бастады. Ол станцияда есік, галантерея зауытында жұмысшы және сатушы болған.

1953 жылы Сорос «Сингер и Фридландер» компаниясында Биржаның маңында орналасқан арбитраж бөлімінде жұмысқа орналасады.

1956 жылы Сорос Нью-Йоркке өзінің шағын Уолл-стрит брокерлік фирмасы болған лондондық досының әкесінің шақыруымен келеді. АҚШ-тағы мансап халықаралық арбитраждан басталды — бір елде бағалы қағаздарды сатып алу және оларды басқа елге сату. 1967 жылға қарай ол Еуропалық қор нарықтарына мамандандырылған әйгілі брокерлік компания Arnhold and S. Bleichroeder-де зерттеу жетекшісі болды.

1969 жылы Сорос Arnhold and S. Bleichroeder негізін қалаған Double Eagle қорының басқарушысы болды. 1973 жылы Arnhold and S. Bleichroeder-ден кетіп, Джим Роджерспен бірге Double Eagle қоры инвесторларының активтері негізінде кейіннен Quantum деп аталатын қор құрды.

Қор бағалы қағаздармен, валюталармен, биржалық тауарлармен алыпсатарлық операцияларды жүзеге асырып, зор жетістікке жетті, 1970 жылдан 1980 жылға дейін Сорос пен Роджерс шығынға ұшырап көрмеген, Соростың жеке байлығы 1980 жылдың аяғында $ 100 млн бағаланды, 1981 жылдың маусымында Institutional Investor журналы Соросты әлемдегі «Ең ұлы қор басқарушысы» деп атады. 1987 жылы «қара дүйсенбі» кезінде Соростың барлық позицияны жабу және қолма-қол ақшаға шығу туралы шешімі бір аптадан кейін Қордың шығынға ұшырауына әкеп соқты, жылдық мәнде 10% шығын болды.

1992 жылы 16 қыркүйекте ағылшын фунтының неміс маркасына қарсы күрт құлдырауында Сорос бір күнде миллиард доллардан астам пайда тапты. Ол «Англия банкін бұзған адам» ретінде атала бастады.

2011 жылдың 26 шілдесінде Сорос өзінің инвестициялық қорын жабу және сыртқы салымшыларға шамамен $ 1 млрд инвестициясын қайтару туралы мәлімдеме жасады, Сорос мәлімдемесі бойынша, келесі жылдан бастап ол тек жеке капиталы мен отбасының қаражатын көбейтумен айналысқысы келген.

2013 жылдың қыркүйегінде Сорос үшінші рет үйленді, таңдауы 42 жастағы Тамико Болтонға түсті, олар үйлену тойынан бес жыл бұрын кездесе бастаған.

Соростың қаржылық жетістіктеріне қатысты екі негізгі көзқарас бар. Біріншісіне сәйкес, Сорос қаржылық сәуегейлігінің арқасында жетістікке жеткен. Тағы бірінде маңызды шешімдер қабылдауда Сорос әлемдегі ең ірі елдердің саяси және қаржылық топтарының жоғары лауазымды тұлғалары ұсынған инсайдерлік ақпаратты қолданғаны айтылады.

Мысалы, 1992 жылғы қара сәрсенбі қарсаңында Сорос Бундесбанк Президенті Гельмут Шлезингермен сөйлесіп, Германияның жақын арада есеп мөлшерлемесін төмендету ниетінің жоғын анықтағаны белгілі, бұл оған сенімді әрекет етуге мүмкіндік берді.

2002 жылы Париж соты Джордж Соросты пайда табу мақсатында құпия ақпарат алғаны үшін кінәлі деп таныды және 2,2 млн еуро айыппұл салды. Соттың пікірінше, осы мәліметтер арқасында миллионер Societe Generale француз банкінің акцияларынан шамамен $ 2 млн тапқан. Кейіннен айыппұл 0,9 млн еуроға дейін қысқартылды. Сорос адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сотқа жүгінді, бірақ сот 2011 жылы заңбұзушылық таппады.

1979 жылы Джордж Сорос АҚШ-та өзінің алғашқы «Открытое общество» қорын құрды.

Алғашқы шетелдік Сорос қоры 1984 жылы Венгрияда ашылды — ұйым диссиденттік топтарға фотокөшірме машиналарын импорттаумен айналысты. 1980-жылдардың аяғында осы қордан қаржы алған жергілікті демократиялық саясаткерлердің арасында Венгрияның болашақ премьер-министрі Виктор Орбан да болды: ол Оксфорд университетінде бір жыл оқуға стипендия алған.

Сорос өз қорларының мақсатын «тоталитарлық мемлекеттерде ашық қоғам құруға ықпал ету» деп атады. Оның қорлары бірқатар халықаралық ұйымның, атап айтқанда Amnesty International, Human Rights Watch, халықаралық дағдарыс тобының (International Crisis Group) қаржылық тірегі.

АҚШ-та оның қорларының құрылымы арқылы бірқатар жоба жүзеге асырылады, олардың ішіндегі ең ауқымдысы есірткіні заңдастыру және медициналық тәжірибеге марихуананы енгізу үшін күрес болды. «Форбс» журналының мәліметі бойынша, 1994−2014 жылдары Сорос осы саладағы реформаларды ілгерілетуге шамамен $ 200 млн жұмсаған. Ол, сонымен қатар, эвтаназия мен жыныстық ағарту қозғалыстарын қаржыландырады, гендерлік сәйкестілік бостандығын білдіретін «гендерлік идеологияның» жақтаушысы.

2017 жылы Джордж Сорос өз байлығының көп бөлігін қорға берді — шамамен $ 18 млрд, бұл «Открытое общество» қоғамын Билл және Мелинда Гейтс қорынан кейін АҚШ-тағы екінші ірі қайырымдылық қорына ($ 19 млрд) айналдырды (51,8 жылғы жағдай бойынша 2017 миллиард доллар). Барлығы, «Форбс» мәліметтері бойынша, 1984−2017 жылдары Сорос өз қорына $ 32 млрд астам қаражат бөлген.

Джордж Сорос лоббистік әрекеттерімен көзге түскен. 2004 жылғы АҚШ-тағы сайлау науқаны кезінде ол республикашыл Джордж Буштың (кіші) екінші мерзімге қайта сайлануына қарсы топтарды қолдауға $ 26 милн жұмсады.

Саяси бақылаушылар демократ Барак Обама Соростың көмегінің арқасында президенттікке үміткер болды деп болжады. 2016 жылғы президенттік кампанияда Сорос Демократиялық партияның үміткері Хиллари Клинтонға $ 25 млн берді, 2020 жылы Демократиялық кандидат Джо Байденге кем дегенде $ 500 мың бөлді.

Әр жылдары Сорос бірқатар елдегі оппозициялық топтарға, атап айтқанда Шығыс Еуропада социалистік лагерь құлауына дейінгі кезеңде, сондай-ақ Грузияда «раушан төңкерісін» және Украинада «Еуромайдан» дайындау кезінде демеушілік жасады. Сорос қорының айтуынша, Шығыс Еуропа елдерінде және бұрынғы КСРО аумағында «демократиялық даму» мақсаттарына $ 1,6 млрд жұмсалған.

Кейбір саясаткерлер Соросты Еуропада 2015 жылдан бері жалғасып келе жатқан көші-қон дағдарысын жасады деп айыптайды. Мысалы, Венгрия премьер-министрі Виктор Орбан Сорос «Венгрияны мигранттармен толтырып, ұлтты құртуды» жоспарлап отырғанын айтты. Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған оны мемлекеттер арасында «келіспеушілік тудырды» деп айыптады.

2018 жылы Венгрия мен Түркия «Открытое общество» өкілдіктерін жапты. Бұған дейін бұл ұйымның қызметі Беларусьте, Өзбекстанда, сондай-ақ Ресейде (Ресей Федерациясында «Открытое общество» филиалы және Сорос Қоры құрған басқа ұйымдар 1995−2015 жылдары жұмыс істеген) жағымсыз деп жарияланған болатын.

2020 жылдың қаңтарында Сорос Дүниежүзілік университетті құруға ниет білдірді, оның еңбегі «авторитарлық үкіметтермен» және климаттық мәселелермен күресуге бағытталған. Оны құруға ол $ 1 млрд бөлді.

2020 жылы «Форбс» Джордж Соростың байлығын $ 8,6 млрд бағалады (АҚШ-та 56-орын, әлемде 162-орын).

Сорос Қоры Қазақстандағы кеңсесін ел үкіметін қазақстандық сыбайлас жемқорлықтың әкесі Әкежан Қажыгелдин басқарған кезде ашты. СҚҚ басқарма төрағасы қызметін екі жыл атқарған Бектас Мұхамеджанов болды. Сонымен қатар, Мұхамеджанов премьердің кеңесшісі де болды.

Болашақта СҚҚ экс-басшысы өте жақсы карьера қуды: Мемлекеттік сатып алу комитетінің төрағасы болды, Президент Әкімшілігінде жұмыс істеді, Бас директордың бірінші орынбасары, кейіннен Халықаралық заманауи саясат институтының бас директоры болды. «Нұрбанк» АҚ Басқарма төрағасының орынбасары, Тұңғыш Президент қорының атқарушы директоры, ТПҚ жанындағы Әлемдік экономика және саясат институтының директоры, ҚР қоршаған ортаны қорғау вице-министрі лауазымдарын атқарған. 2021 жылдың наурыз айынан бастап Мұхамеджанов Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының тәуелсіз директоры.

1995 жылы СҚҚ Басқарма мүшелері Герольд Бельгер, Әсия Байғожина, Юрий Басин, Людмила Пальгова, Нұрболат Масанов болды.

Жұртшылықпен байланыс жөніндегі жұмысты Ардақ Ақанов үйлестірді, ол кейіннен Қазақстан баспасөз клубын басқарды. Баспа, мәдениет және өнер жөніндегі бағдарламаларды Валерий Ибраева үйлестірген, ал ақпараттық орталықтың директоры Зифа Ауэзова болды.

Қазақстанда СҚҚ құруға $ 144,5 мың жұмсалды.

1995 жылы ашылған сәттен бастап СҚҚ бірден КИМЭП демеушісі болып, қызметінің бірінші жылында 118 студентке шәкіртақы ретінде $ 75 мың бөлді. Сонымен қатар, Қор жас қазақстандықтарға АҚШ Ақпараттық агенттігі, Ұлыбритания СІМ және ашық қоғам институты қаржыландыратын бағдарламалар бойынша оқуға стипендия бөлді.

СҚҚ «гуманитарлық білім беруді трансформациялау» бойынша белсенді науқан бастады. Бұл бастама тіпті Қазақстан мектептеріне де қатысты болды. Еліміздің 12 облысынан 26 оқу орнына $ 5−9 мың көлемінде гранттар бөлінді, республикаға әр түрлі мерзімді басылымдар мен «дұрыс» оқулықтар шексіз ағыммен жеткізіле бастады. 1995 жылы СҚҚ оқу әдебиеттерін сатып алуға $ 90 мың жұмсады, қор «гуманитарлық білім беруді жаңартуға» $ 268 мың астам қаражат бөлді.

1995 жылы $ 52 мыңнан аса қаражат жол шығыны ретінде жұмсалды: 115 қазақстандық білім, гуманитарлық ғылымдар, құқық, әлеуметтік салаға қатысты түрлі конференциялар мен семинарларға қатысты.

Сол жылы қазақстандық кітапханалардың қоры да $ 50 мыңға «толықты». СҚҚ білім беруді реформалау аясында бірде-бір олқылыққа жол бермеді.

«Экономикалық реформа» аясында «Сорос-Қазақстан» қоры «Перекресток» сериалына демеушілік жасады, ол үшін $ 50 мың бөлді, сериал өндірісін «Экономикалық реформаға» енгізудің аргументтері тым әлсіз еді. Қазақстандықтарға өтпелі кезеңнің қиындықтарын жеңуге көмектесу үшін «осы күнгі оқиғаларды, сол оқиғаларда олардың проблемасына ұқсас мәселелерді көрсете отырып» өтуге көмектесу ниеті жатыпты-мыс.

1995 жылы СҚҚ «Мәдениет және өнер» бағдарламасына $ 58 мың, бастауыш сынып оқушыларына қатысты визуалды даму стратегиясына $ 94,5 мың бөлді.

1995 жылы СҚҚ-дан гранттарды «Хельсинки комитеті», «Тұтынушының адвокаты», «Диабет-Алматы», «Ақ Бота», Әлеуметтанушылар қауымдастығы сияқты ҮЕҰ-лар алды.

СҚҚ «пост-коммунистік қоғамның» мәселелерін шешуге $ 23 мың сәл артық қаражат бөлді. Бұл қаражат ҮЕҰ-ның 33 өкілінің түрлі конференциялар мен семинарларға сапарларын төлеуге жұмсалды.

1995 жылы «Сорос-Қазақстан» қоры $ 1,2 млн жұмсады, оның грант алушылары арасында Леонид Соломин, Ольга Гумерова, Александр және Евгений Жовтис, Сергей Злотников, Нинель Фокина, Досым Сәтбаевтар аталды.

1996 жылы Қазақстандағы СҚҚ бюджеті екі еседен астам сомаға ұлғаййып, $ 2,8 млн жетті. Бұл ретте $ 1,4 млн білім беру бағдарламаларына бағытталды. Оның ішінде $ 150 мыңы — КИМЭП-ті қолдауға, $ 351 мыңы — мектептер үшін гранттарға, $ 278 мыңы — «Начальные шаги» бағдарламасына, $ 144 мыңы — визуалды даму стратегиясына, $ 127 мыңы — «Учебная книга» жобасына бөлінді.

Тағы $ 53 мың «Русская колонизация Казахстана», «Казахи Турции», «Казахи Китая», «Права человека и международные отношения», «Краткий курс общей экологии» және т. б. кітаптардың авторлық құқықтары аударылып, сатып алынды. Бұл кітаптардың жинағы Қазақстанның 33 жоғары оқу орнына жіберілді.

СҚҚ қазақстандық мектептер үшін гранттар беруге салған хабарламасы қызық көрінеді. Олардың барлығы «дәстүрлі мектеп моделін ашық қоғам қағидаттарына сәйкес өзгертуге, білім беруді демократияландыруға, еркін және жауапты тұлғаны тәрбиелеуге» бағытталған. Қордан республиканың 62 мектебі қаржыландырылды.

Маңызды: 1996 жылы Қазақстанның мектепке дейінгі мекемелері де СҚҚ назарына ілінді. Қор «мектепке дейінгі білім беруді ізгілендіруге» $ 278 мың астам қаражат бағыттап, оған «белгілі ілімдер мен практикалық жұмыстардың квинтэссенциясы» түсінігін енгізді. Алты қазақстандық балабақша жалпы сомасы $ 184,2 мың грантқа ие болды.

Ағылшын тілін насихаттауға және танымал қылуға $ 108 мың жұмсалды. Жұмыс бірнеше бағытта жүргізілді: оқытушылардың біліктілігін арттыру, жазғы мектептер, арнайы мақсаттағы ағылшын тілі курстары, Ағылшын тілі кафедралары мен факультеттеріне қолдау көрсету.

1996 жылдан бастап «Сорос-Қазақстан» қоры «қоғамды демократияландыру» туралы ашық айта бастады, бұл оның есептерінде көрсетілген. Сол жылы ол жалпы сомасы $ 229 мың болатын 261 жол жүру грантын бөлді.

46 қазақстандық кітапхана жалпы сомасы $ 97 мың болатын СҚҚ ұсынған мерзімді басылымдар мен әдебиеттермен өз қорларын толықтырды.

Үкіметтік емес ұйымдарды қаржыландыру көлемі артты: жалпы сомасы $ 272 мың грантты қазірдің өзінде 30 үкіметтік емес ұйым алды, олардың ішінде «Зеленое спасение», «Табиғат» экологиялық қозғалысы, Феминистік лига, «Ұрпақ» қозғалысы, Солдат аналары, Адам құқықтары жөніндегі қазақстандық-америкалық бюро және басқалары болды.

Экономистер, заңгерлер мен журналистер де назардан тыс қалмады. Қор оларға түрлі халықаралық іс-шараларға жол жүруді қамтамасыз етті. 1996 жылы СҚҚ-дан жалпы сомасы $ 50 мың болатын гранттарды Валентина Сиврюкова, Сергей Злотников, Сейдахмет Құттықадам, Айгүл Омарова, Геннадий Бендицкий, Тамара Калеева, Светлана Тараканова, Андрей Чеботарев және осы кәсіптердің 50-ден астам өкілі алды.

Қазақстанның «тәуелсіз киносын» дамытуға — $ 135 мың, «Денсаулық сақтау саласындағы бастамаларға» — $ 11 мың, «құқықтық реформаға» — $ 27 мың қаржы жұмсалды.

1997 жылы «Сорос-Қазақстан» Қорының Басқарма Төрағасы лауазымына Герольд Бельгер тағайындалды. Бағдарламаның бюджеті $ 4,1 млн-ға дейін өсті, тағы $ 460 мың әкімшілік шығындарға жұмсалды. Білім беру бағдарламалары біртіндеп «мінберден» кетті — оларға $ 1,8 млн жұмсалды, қалған ақша азаматтық сектор жобаларына бөлінді.

1997 жылы СҚҚ бұрынғысынша мектептерге гранттар бөліп, кітаптар, оқу әдебиеттерін шығарып, таратып, ағылшын тілін насихаттады. Шынын айтсақ, оқу әдебиеттерінің арасында «жаңашылдықтар» пайда болды — Адам құқықтары туралы оқу материалдары. Оқушыларға «БҰҰ Ассамблеясының отырысында» ойнауға және бірдей адам құқықтарын талқылауға шақырылды, ал мұғалімдер демократияға арналған поляк білім беру қорының семинарларына шақырылды.

СҚҚ Джордж Сорос қаржыландыратын шетелдік жоғары оқу орындарында қазақстандық студенттердің оқуы үшін жалпы сомасы $ 144 мың болатын 58 стипендия берді.

«Жоғары білім беруді қолдау» аясында қор $ 201 мың бөлді, оның $ 150 мыңы КИМЭП студенттерінің стипендияларын төлеуге жұмсалды.

1997 жылы СҚҚ мен әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік ұлттық университеті арасында келісімге қол қойылды. Оның нәтижесі ақпараттық-әдістемелік орталықтың ашылуы болды. Қазақстанның жоғары оқу орындарында әлеуметтік-гуманитарлық пәндерді оқытуды жақсарту және интернационалдандыру.

Осы мақсатта әлемнің жетекші университеттерінде гуманитарлық және қоғамдық пәндер: оқу жоспарлары мен бағдарламалары; арнайы курстар бойынша әдістемелік әзірлемелер мен оқу материалдары, оқулықтар мен оқу құралдары мен арнайы әдебиет саласында бар инновациялық ақпарат жиналады. Қор АӘО құруға 134 мың доллар бөлді.

Қазақстанның 122 мектебіне 47 414 кітап және 19 облыстық, 6 Алматы, 2 бас кітапхана — Елорданың төрт ірі техникалық жоғары оқу орындарының ұлттық және академиялық, гуманитарлық кафедралары, Алматыдағы ақпараттық-әдістемелік орталық, Қарағанды мен Шымкенттегі ақпараттық орталықтар, сондай-ақ үш жазғы университеттің қатысушылары үшін 15 600 кітап сатып алынды. Шығындар $ 150 мың жетті.

Қазақстандағы орыс отарлауы және шетелдегі қазақ диаспораларының этникалық өмір сүру мәселелері туралы кітаптар шығару жалғасты. Бұл бағдарлама бойынша бюджет $ 55 мың жетті.

1997 жылы азаматтық қоғамды дамытуға арналған бюджет айтарлықтай өсті және $ 2 млн-нан асты.

Сол жылы барлығы 16 кітапхана жалпы сомасы $ 119 мың грант алды, сонымен қатар олардың қызметкерлері шетелдегі семинарлар мен халықаралық конференцияларға қатысты. «Азаматтық қоғамның» осы саласының жалпы шығындары $ 200 мың асты.

1997 жылы СҚҚ жол жүру гранты бойынша 215 адам әлемнің 37 елінде және 112 қаласында бес құрлықта өткен халықаралық кездесулерге қатысты. Олардың ішінде: қазақстандық университеттердің ғалымдары мен мамандары, музыканттар, мектеп мұғалімдері, суретшілер, жазушылар, заңгерлер, саясаттанушылар, ҮЕҰ белсенділері, студенттер: Светлана Дружинина, Денис Дуванова, Дина Жантурина, Досым Сәтбаев, Наталья Слудская және басқалар. «Сорос-Қазақстан» қоры жол жүруге $ 208 мың берді.

1997 жылдан бастап СҚҚ «Заманауи өнер орталығы» бағдарламасын іске қосты. Оған Валерия Ибраева директор болды. Сол кезде Қор алдына суретшілерді қоғамдық ойшыл адамдарға айналдыру және өнер адамдарының шығармашылық бастамасын ояту мақсатын қойды. Бұл үшін оларға $ 208 мың бөлінді.

СҚҚ «Денсаулық сақтау саласындағы бастамаларға» $ 105,8 мың бөлді.

«Шығыс-Шығыс» бағдарламасы қарқын алды, оның аясында заңгерлер, экономистер, журналистер мен экологтар түрлі семинарлар мен конференцияларға барды. Грант алушылар арасында: Денис Дуванова, Дмитрий Боциев, Мэлс Елеусізов, Андрей Свиридов, Тоғжан Қожалиева, Сейдахмет Құттықадам, Жәмила Серкебаева, Майра Сүлеева, Андрей Чеботарев болды. 1997 жылы бағдарламаны жүзеге асыруға $ 113 мың жұмсалды.

ҮЕҰ-ға белсенді қолдау көрсетілді, олардың ішінде экологтар мен «демократтар» болды. Мысалы: Демократияны тарату орталығы (ДЕТАР), Феминистік лига, «Еуразия» қоры, экологиялық білім беруді қолдау қоры (CASDIN жобасы), «Қазақстанның құқықтық дамуы» қоғамдық бірлестігі, «Беловодье» мәдени-экологиялық бірлестігі, Демократияға жәрдемдесу орталығы және басқалар болды. Гранттар сомасы $ 194 мың теңгеге жетті, тағы $ 26,5 мың ҮЕҰ-ға арналған тренингтерге, $ 11,5 мыңы — әйелдер бағдарламасына және $ 52,8 мыңы —экологиялық бағдарламаға жұмсалды.

$ 291 мың «Сорос-Қазақстан» қоры және Қазақстанның тәуелсіз киносы қолдау көрсетті. Жұмыс бірнеше жоба бойынша жүргізілді: тәуелсіз видео, әлеуметтік роликтер, демократиялық қоғамдағы журналистің рөлі, БАҚ гранттары және қазақтың жаңа толқыны.

Қазақстанда өз филиалын ұйымдастырған Voca (Ауыл шаруашылығы кооперативтері мен фермерлерге ерікті түрде көмек көрсететін америкалық қауымдастық) ұйымы арқылы — KCLF (қауымдастықтарды несиелендірудің Қазақстандық қоры) — СҚҚ «өз бизнесін ұйымдастыру үшін жеке тұлғаларға» микрокредиттер таратты. Оған $ 100 мың жұмсалды.

«Құқықтық реформа» СҚҚ бағдарламасын қаржыландыруға $ 101 мың жұмсалды.

1998 жылғы есепте «Сорос-Қазақстан» қоры өз серіктестерінің тізімін белгіледі. Оған мыналар кірді:

• NCEE (АҚШ-тың экономикалық білім беру жөніндегі ұлттық кеңесі).
  
• UNDP (Біріккен Ұлттар Ұйымы).
  
• British Council (Британдық Кеңес).
  
• USIS/USIA (АҚШ ақпараттық қызметі / АҚШ агенттігі).
  
• McArthur Foundation (Макартурлар Қоры).
  
• ACCTR/ACCELS (Білім беру және тілдерді оқыту саласындағы ынтымақтастық жөніндегі америкалық кеңес).
  
• Peace Corps (Бейбітшілік Корпусы).
  
• КИМЭП (Қазақстан менеджмент, Экономика және болжау институты)
  
• Civic Foundation Project (Азаматтық білім беру жобасы).
  
• Foreign Commonwealth Office of Great Britain (Ұлыбритания СІМ)
  
• Embassy of Netherlands (Голландия елшілігі).
  
• Embassy of Australia (Аустралия елшілігі).
  
• Eurasia Foundation («Еуразия» Қоры).
  
• IFES (Халықаралық сайлау жүйелері қоры).
  
• Knight Fellowship Program (Журналистерге көмек көрсету бағдарламасы).
  
• UNESCO (БҰҰ Білім, ғылым және мәдениет жөніндегі кеңесі).
  
• Internews Network («Интерньюс Нетуорк» агенттігі).
  
• USAID ARD/Chekki (АҚШ Халықаралық даму агенттігі).
  
• Goethe Institute (Гете институты).
  
• АВА (АҚШ заңгерлер қауымдастығы).
  

СҚҚ басшылығында өзгерістер болды. Басқарма құрамына Евгений Жовтис, Розлана Таукина, Нұрболат Масанов, Виталий Воронов, Жәния Әубәкірова кірді. ҚМЭБИ атқарушы директоры Джордж Зарубин СҚҚ атқарушы директоры болды. Қордың жалпы бюджеті $ 7 млн-ға жетті, оның ішінде $ 3 млн білім беру бағдарламаларына жұмсалды.

1998 жылғы білім беру жобалары бойынша көш бастағандары:

• «Шаг за шагом» — $ 549 мың;
  
• «Дебаты» — $ 405 мың;
  
• Ағылшын тілін насихаттау — $ 365 мың;
  
• Интернет тренинг-орталық — $ 243 мың.
  

СҚҚ семинарларға $ 159 мың жұмсады, оның негізгі тақырыптары: «ашық қоғам және оның жаулары», «Тарихизмнің кедейлігі», «Саясаттану пәнін оқытудағы инновациялық технологиялар».

1998 жылы қор азаматтық қоғамды дамыту бағдарламаларына тағы $ 3 млн бөлді. Мұнда қаржыландыру көлемі бойынша мына көшбасшыларды арнайы атап өтуге болады:

• Құқықтық реформа — $ 614 мың;
  
• Медицина және денсаулық сақтау — $ 359 мың;
  
• Үшінші сектордың бастамасы — $ 318 мың;
  
• Қазіргі заманғы өнер орталығы — $ 261 мың;
  
• Жол жүру гранттары — $ 245 мың;
• БАҚ пен тәуелсіз видеоны қолдау — $ 242 мың.

Грант алушылар ретінде экологиялық ҮЕҰ, сондай-ақ қызметі адам құқықтарымен, қоғамның трансформациясымен және гендерлік зерттеулермен байланысты ұйымдар саны өсті.

1998 жылғы СҚҚ жобаларының ішінде тіпті «тоталитарлық елдердің аумағында полиция мектептерін кәсіби дамыту» бағдарламасы болды.

«Шығыс-Шығыс» бағдарламасы аясында қазақстандық, поляк, қырғыз, словак және югославиялық азаматтық белсенділер үшін көптеген бірлескен тренингтер мен семинарлар өткізілді. Бұл іс-шараларға барлығы $ 205 мың жұмсалды.

1999 жылы Евгений Жовтис СҚҚ басқарма төрағасы болды. Одан басқа басқармаға Асылбек Қожахметов, Әуезхан Қодар, Болат Әбілов, Виталий Воронов, Жәния Әубәкірова, Людмила Пальгова, Розлан Таукина кірді. Қордың атқарушы директоры Мұрат Әуезов болды.

«Сорос-Қазақстан» қорындағы 1999 жылғы бюджет $ 5,9 млн жетті, оның ішінде 497 мың доллары әкімшілік шығындар болды.

СҚҚ білім беру бағдарламаларына $ 2,1 млн, мәдениет пен өнерге $ 483 мың, БАҚ-қа $ 369 мың, медицина мен денсаулық сақтауға $ 384 мың, ақпаратқа $ 353 мың доллар бағыттады. СҚҚ «Шығыс-Шығыс» бағдарламасына $ 257 мың бөлді.

Джордж Сорос қаржыландыратын шетелдік жоғары оқу орындарында оқу үшін стипендиялар бұрынғысынша беріледі, қазақстандық жоғары оқу орындарының оқытушылары үшін семинарлар өткізіледі және жазғы мектептер ұйымдастырылды.

Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы жанындағы СҚҚ қаржылық қолдауымен «Мектеп» мектеп оқулықтарының авторлары мен тұтынушыларының қоғамдық бірлестігін тіркеді.

Азаматтық секторды дамыту аясында жеке тұлғаларға халықаралық семинарлар мен конференцияларға қатысу үшін гранттар бөлінді. 1999 жылы Қазақстанда осындай 55 грант алушы болды. Олардың арасында Роза Ақылбекова, Жанар Жандосова және Тамара Калееваның есімдері бар.

1999 жылы Қазақстанның 22 қаласынан 152 адам СҚҚ жол жүру гранттары есебінен халықаралық іс-шараларға қатысты. Қор есебінде бұл гранттарды Ерлан Асқарбеков, Валерия Ибраева, Асылбек Қожахметов, Нұрболат Масанов, Андрей Свиридов, Розлана Таукина алды.

Кітап басып шығаруға гранттар бөлу жалғасты. 1999 жылы «Основы демократии», «Концепция курса гражданского образования в школе», «Правоведение для маленьких» сияқты еңбектер жарық көрді.

1999 жылы Сергей Дуванов СҚҚ-дан алғашқы грантын алды: қор оған «Политон» ҰИА ақпараттық орталығының қызметін қамтамасыз ету үшін 65 мың доллар бөлді. 14-тен $ 17 мың дейін тағы орыс тіліндегі 7 аймақтық басылым алынды.

Есепте қазақ тіліндегі БАҚ арасында СҚҚ-дан $ 20 мың грант алған «СолДат» газеті бар, сондай-ақ БАҚ үшін әртүрлі конкурс өткізілді, олардың жеңімпаздары жүлде ретінде $ 1−5 мың сомасында сыйақы алды.

Сондай-ақ, СҚҚ-дан 1999 жылы Ақтоты Райымқұлова, Досым Сәтбаев, Наталья Бахмутова, Андрей Чеботарев, Игорь және Денис Роговтар, Жеміс Тұрмағамбетова гранттар алды.

Әйелдер бағдарламасы «Сорос-Қазақстан» қоры қызметінің жеке бағыты болып бөлінді. Ол бойынша түрлі ҮЕҰ $ 500 бастап $ 31 мың дейінгі көлемде гранттар алды, көптеген семинар мен тренинг ұйымдастырылды. Әйелдердің ҮЕҰ-ның бір бөлігі үкіметтік емес ұйымдарды қолдау бағдарламасы аясында гранттар алды, онда экологиялық және әлеуметтік бағдарланған қозғалыстар да болды. Сондай-ақ осы ҮЕҰ үшін жобаны қалай дұрыс дайындау және халықаралық институттардан қаражат тарту туралы семинарлар өткізілді.

2000 жыл «Сорос-Қазақстан» қорының басшылық құрамына өзгерістер әкелген жоқ. Алайда СҚҚ есебінен деректерді ұсынудағы дәстүрлі сақтық жойылды — бағдарламаларды іске асыру үшін жалпы бюджет және әкімшілік шығындар көрсетілмеген. Үйлестірушілер шала-пұла кестелерді ұсына бастады, одан қаржыландыру мөлшері әлдеқайда аз болғаны анық.

2000 жылы СҚҚ ҚР Білім және ғылым министрлігімен бірлесіп, білім беру жүйесін реформалауға арналған бірқатар семинарлар мен конференциялар өткізді. Бұл іс-шараларға шамамен $ 115 мың жұмсалды, «Жазғы университет» бағдарламасына қор тағы $ 107 мың және «Мультимәдени ортадағы білімге» — $ 106 мың бағыттады.

Сондай-ақ білім беру саласында жұмыс істейтін ҮЕҰ-лар грант алды. Олардың арасында тікелей СҚҚ-ны құрғандар да болды. Осы мақсаттарға қор $ 660 мың, оған қоса сол ҮЕҰ үшін семинарларға $ 33 мың және «конкурстан тыс гранттарға» $ 32 мың бөлді. Стипендиялық бағдарламаларға $ 63 мың жұмсалды.

2000 жылы СҚҚ-ның $ 4,5 мың сомасындағы грантына Сейдахмет Құттықадам «Казахстан в лабиринте миражей» кітабын шығарды. Тағы 122 адам «Шығыс-Шығыс» бағдарламасы бойынша жалпы сомасы $ 86 мың грант алды.

Грант алушылар арасында: Шолпан Байболова, Нұрболат Масанов, Зүлфия Байсакова және басқалары бар. Осы бағдарлама аясында бірқатар ҮЕҰ-ға гранттар беріліп, семинарлар мен конференциялар өткізілді. СҚҚ «Шығыс-Шығысқа» барлығы $ 232 мың бөлді.

«БАҚ-ты қолдау» бағдарламасы аясында журналистік зерттеу бойынша көптеген семинар өткізілді және ерекше көзге түскен журналистер мен редакцияларға гранттар берілді. Грант алушылар арасында «Навигатор» желілік газеті (қазір — Zona. kz ресурсы) және Қазақстан баспасөз клубы болды. Сондай-ақ конкурстар өткізіліп, «институционалдық қолдау» көрсетілді. Бағдарлама бойынша барлығы $ 136 мың жұмсалды.

2000 жылы СҚҚ халықаралық конференцияларға қатысу үшін музыканттар, суретшілер, экономистер, заңгерлер мен журналистерге $ 191 мың жұмсап, 154 жол жүру грантын берді.

2000 жылы кәмелетке толмағандарға арналған колониялар «құқықтық реформа» бағдарламасына кенеттен қатыса бастады. Оларға, сондай-ақ құқықтық сектордағы ҮЕҰ-ға «Сорос-Қазақстан» қоры $ 196 мың сомасына гранттар берді.

«Сорос-Қазақстан» қорының сайтында 2001 жылдың жылдық есебі жоқ.

2002 жылы СҚҚ ҚР БҒМ-мен әріптестікте «жалпы орта (университетке дейінгі) білім беру жүйесінде сапалы өзгерістерді жоспарлау және жүзеге асыру үшін мазмұнды өзек болып табылатын, жүйелі, ұзақмерзімді процесті қолдайтын» жобаны іске асыруды бастады. Қор есебінде айтылғандай, бұл — жалпы орта білім беру мазмұнын анықтау әдіснамасын тұжырымдамалық қайта қарау.

Білім беру бағдарламалары аясында СҚҚ семинарлар мен конференциялар өткізді, талдау жұмыстарын ұйымдастырды және білім беруді реформалау саласында жұмыс істейтін жеке тұлғаларға да, ҮЕҰ-ға да гранттар берді. Өкінішке қарай, шығындар сомасы барлық бастама бойынша есепте көрсетілген жоқ, сондықтан Қазақстанның білім беру саласындағы реформаның жалпы бюджетін есептеу мүмкін емес.

2002 жылы «Шығыс-Шығыс» бағдарламасы бойынша төрт хостингтік іс-шара өткізіліп, 93 қазақстандық түрлі халықаралық конференцияларға, дөңгелек үстелдер мен семинарларға жіберілді.

Осы бағдарлама бойынша грант алушылар арасында: «Интерньюз» директоры Олег Кациев, феминистік лиганың басшысы Евгения Козырева, адвокат Виталий Воронов, «Трансперенси Қазақстан» ҚҚ басшысы Андрей Чеботарев, Розлана Таукина және көптеген профессор мен қазақстандық жоғары оқу орындарының ректорлары бар.

«Құқықтық реформа» бағдарламасы аясында «Ювеналдық әділет» жобасы іске қосылды, ол бойынша түрлі семинарларға $ 96 мың жұмсалды, Қор қазіргі заманғы өнер орталығына $ 120 мыңнан астам қаражат бөлді және бұл — басқа «мәдени» ҮЕҰ гранттары мен атаулы жол жүру гранттарын есептемегендегі көрсеткіш.

«БАҚ-ты қолдау» бағдарламасы бойынша «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры, сондай-ақ «Навигатор» коммуникация агенттігі бірден бірнеше грант алды. Сонымен қатар, СҚҚ «Алтын ғасыр» (Атырау демократияны қолдау орталығы) және «Сөз» газеті сияқты басылымдарға қолдау көрсетті. Әйелдер бағдарламасы белсенді дамыды, оның аясында ҮЕҰ-ға да, жеке тұлғаларға да гранттар берілді.

Қор жасөспірімдерді «өз бетінше ойлауға, оларда қоғамда болып жатқан жағдайды сыни бағалау дағдыларын дамытуға және ондағы өз рөлін түсінуге, „Уәкілетті білім беру“ факультативтік мектеп курсы арқылы адам құқықтарын белсенді зерделеуге және қорғауға» $ 60 мың жұмсады.

2002 жылы экологиялық ҮЕҰ-ға, сондай-ақ АИТВ/ЖИТС-тың алдын алу бойынша жұмыс істейтін ұйымдарға белсенді қолдау көрсету жалғасты. Әдетте, олардың қызметі көбінесе шприц нашақорларымен және басқа да қауіп топтарымен жұмыс істеуге бағытталған. Гранттардың жалпы құны $ 47 мың жетті. Сондай-ақ жүзден астам жол жүру гранттары берілді — жалпы бюджет көрсетілмеген.

2003 жылы «Сорос-Қазақстан» қоры «Білім беру саясаты: қоғаммен диалог» бағдарламасын жалғастырып, оның мақсаттары мен міндеттерін егжей-тегжейлі белгіледі. Осылайша, «өзгермелі әлем жағдайында жалпы орта білім берудің ұлттық стандартын дамыту» (Curriculum Development Project) атты әдемі аталған жоба пайда болды. Оны СҚҚ ҚР Білім және ғылым министрлігімен серіктестікте жүзеге асырды.

Есепте айтылғандай, қол жеткізілген негізгі нәтиже «Қазақстандағы жоғары оқу орнына дейінгі білім беру жүйесін жетілдіру үшін негіз ретінде нәтижеге бағдарланған» білім беру моделін талқылау бойынша пікірталасқа білім беру қоғамдастығын тарту болды. ҚР БҒМ жобаның аралық нәтижелерін қорытындылайтын «ҚР жалпы орта білім берудің білім беру стандарттары: жағдайы, ізденісі және болашағы» жұмыс құжатын дайындады.

Білім беру бағдарламалары мен жобалары аясында көптеген семинар, жазғы университет өткізілді, ҮЕҰ-ға да, атаулы гранттар да берілді. Қор білім беру саласына бөлген жалпы бюджет есепте көрсетілмеген, бірақ шамамен есептеулер бойынша ол кем дегенде $ 500 мың жетті.

«Шығыс-Шығыс» бағдарламасы бойынша экология тақырыьынлағы іс-шаралар өткізілді, медиаторлар сот процестеріне қатысты. Сондай-ақ, Зүльфия Байсақова, Тамара Калеева, Ермек Тұрсынов және т. б. жол жүру гранттары берілді.

2003 жылы «Құқықтық реформалар» бағдарламасында грант алушы ретінде адам құқықтары жөніндегі Қазақстандық халықаралық бюро пайда болды, оған СҚҚ «бас бостандығынан айырылған және Алматы мен Алматы, Солтүстік Қазақстан облыстарында орналасқан кәмелетке толмағандарға арналған колонияларда жазасын өтеп жатқан кәмелетке толмағандардың сот төрелігіне қол жеткізуін қамтамасыз ету тетігін құруға жәрдемдесу» үшін $ 18 мың бөлді. Шығыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарының әкімдері оларға тегін заң консультациялары мен кәсіби көмек көрсету арқылы «Ювеналды әділет» жобасы бойынша көптеген семинар өткізілді — бюджет белгісіз.

2003 жылы Қор аумақтарды дамытуды басқару процесіне азаматтарды тарту мәселелеріне көп көңіл бөлді. Бұл тақырыпта 40-тан аса іс-шара өткізілді, олардың әрқайсының бюджеті 500-ден $ 31 мың дейін болды.

«Мәдениет және өнер» бағдарламасына 2003 жылы жекелеген мәдени бастамаларды қолдаудан жаңа демократиялық мәдениеттің инфрақұрылымын салуға көшуді жүзеге асыру міндеті жүктелді. Ол үшін халықаралық және жергілікті іс-шаралар өткізіліп, атаулы гранттар берілді. 2003 жылға арналған жалпы бюджет көрсетілмеген.

БАҚ-ты қолдау аясында «Сорос-Қазақстан» қоры гранттарды бүкіл редакцияларға да, қоғамдастықтың жекелеген өкілдеріне де таратты. Сонымен, Тамара Калеева мен оның «Әділ сөз», «Жаңғырық - Эхо» тәуелсіз газетінің редакциясы, «Экологиялық баспасөз орталығы» ҚБ, Қазақстан баспасөз клубы қаржылық қолдау алды.

Әйелдер бағдарламасы әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықпен күресуге бағытталған жобамен толықты. Бұдан басқа, әйелдер құқықтарына мониторинг жүргізілді, гендерлік саясат мәніне БАҚ-пен жұмыс жүргізілді. Сондай-ақ, алғашқы Қазақстандық «Шәкен жұлдыздары» кинофестивалін өткізуге демеушілік көмек көрсетілді, оның аясында «Адамдар мен рөлдер: Гендерлік формат» фильмдер топтамасының тұсаукесері өткізілді.

2003 жылы 103 жол жүру гранты және 65 стипендия берілді.

2004 жылы «Сорос-Қазақстан» қорының жалпы бюджеті $ 3,9 млн болды, оның ішінде білім беру бағдарламаларына $ 727 мың, «Шығыс-Шығысқа» — $ 92 мың, жол жүру гранттары — $ 116,9 мың, ақпараттық бағдарламаға — $ 449,9 мың, «Қоғамдық денсаулық» бағдарламасына — $ 260 мың, «Құқықтық реформалар» — $ 410 мың, «Азаматтық қоғам» бағдарламасы — $ 622,7 мың.

Жыл бойы СҚҚ педагогтерге арналған семинарлар өткізді, өңірлердегі мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттырды, әлеуметтік мәселелерді шешуге жергілікті қауымдастықтардың қатысу мәселелерін шешті, партиялардың сайлау алдындағы бағдарламаларын сараптамалық талдаумен және олардың қызметіне мониторинг жүргізумен айналысты.

Сонымен қатар, Қор сайлауалды бағдарламаларды жетілдіру бойынша ұсыныстар мен ұсыныстар әзірледі, саяси партиялар арасында қоғамдық пікірталастар, «Компроматтар соғысынан — салауатты бәсекелестікке» дөңгелек үстелі, «Почему у воблы нет депутата?» және т. б. 223 ҮЕҰ, мектептер мен колледждер СҚҚ-дан $ 180-нан $ 1140-ға дейінгі сомаға гранттар алды.

2004 жылы «Әділ сөз» «Сорос-Қазақстан» қорынан кем дегенде $ 96 мың алды. $ 48 мыңды «MediaNet Халықаралық журналистика орталығы» ҚҚ қорына бөлінді. Қазақстандық баспасөз клубына $ 48 мың бөлінді. $ 29 мың «MediaNet халықаралық журналистика орталығы» ҚҚ-ға, $ 6,6 мың Юрий Мизиновға (Zona.kz) бұйырды.

Осы жылы Kazakhstan Revenue Watch (KRW) бағдарламасы іске қосылды, оның миссиясы — Қазақстанның табиғи ресурстарды игеруден алатын елеулі табыстары бүкіл қазақстандық қоғамның мүддесі үшін: кедейлікпен күрес үшін, білім беруді, денсаулық сақтауды, қоршаған ортаны қорғауды қолдау үшін, сондай-ақ басқаларды шешу үшін пайдаланылатынына сенімділікке қол жеткізу. Осыдан кейін «Мұнай кірістері - қоғам бақылауында!» қазақстандық ҮЕҰ коалициясы құрылды".

Ақырындап, қор есірткіге тәуелділерді алмастыратын терапия идеясын алға тарта бастады, бұл кезде апиын қабылдаған адамды мемлекет ресми түрде басқа есірткі — метадон қабылдауға отырғызды. Кейіннен Денсаулық сақтау министрлігі бұл бастаманы жалғастыруға тырысты, тіпті пилоттық жоба іске қосылды. Алайда, ZMT медициналық қоғамдастық арасында да, жалпы жұртшылық арасында да қолдау таппады.

2005 жылы «Сорос-Қазақстан» қорының жалпы бюджеті $ 3,8 млн болды:

• Әкімшілік шығындар — $ 508 мың;
  
• Білім беру бағдарламалары — $ 494 мың;
  
• Ақпараттық бағдарлама — $ 377,9 мың;
  
• «Құқықтық реформалар» — $ 374 мың;
  
• «Зиянды азайту» бағдарламасы — $ 363,5 мың;
  
• БАҚ-ты қолдау — $ 357,9 мың;
  
• Kazakhstan Revenue Watch — $ 356 мың.
  
  

Қалған қаражат басқа бағдарламаларға бағытталды: «Шығыс-Шығыс», ҮЕҰ қолдау, жол жүру гранттары, әйелдер бағдарламасы, жергілікті өзін-өзі басқару және басқа да бағдарламалық шығындар.

СҚҚ-дан грант алғандар тізімінде МББӨБ, Зүлфия Байсақова, «Әділ сөз», MediaNet-ті көруге болады.

Тіпті Алматы қалалық адвокаттар алқасы мен «Қазақстандық криминологиялық қауымдастық» ЗТБ да гранттан бас тартпаған.

2005 жылы «Сорос-Қазақстан» қоры ювеналды әділет тақырыбында семинарлар мен тренингтер өткізді. Қордың назарынан тыс қалған жоқ.

2006 жылы Қордың бюджеті $ 3 млн-нан сәл асты:

• Әкімшілік шығындар — $ 520 мың;
  
• БАҚ-ты қолдау — $ 481 мың;
  
• Kazakhstan Revenue Watch — $ 479 мың;
  
• «Құқықтық реформалар» — $ 341,9 мың;
  
• «Общество для всех» бағдарламасы — $ 336,5 мың;
  
• ҮЕҰ-ны қолдау — $ 217,1 мың.
  
  

Білім беру бағдарламаларына жұмсалатын шығындар айтарлықтай төмендеді — $ 181,6 мың, және «Жергілікті өзін-өзі басқару» бағдарламасы күн тәртібінен мүлдем жоғалып кетті.

2006 жылы грант алушылар тізімінде Жанар Жандосова, Әсия Төлесова, Игорь Братецв, Әділ Жәлелов, MediaNet, АҚМЗСЖҚХБ, Адам құқықтары үшін хартия, Қазақстанның адвокаттар одағы, мүгедектердің бірнеше қоғамдық бірлестіктері, Қазақстан баспасөз клубы, Юрий Мизинов, Тамара Калеева болды.

2007 жылы СҚҚ бюджеті теңгелік баламада ұсынылды және 381,7 млн тг жетті. Әкімшілік шығындарға 64,6 млн тг жұмсалды. Ең көп қаражат БАҚ және Kazakhstan Revenue Watch қолдау бағдарламаларына бағытталды — тиісінше 71,8 млн және 72,9 млн тг.

2007 жылы грант алушылар: Виталий Воронов, «Трансперенси Қазақстан» ҚҚ, «Қазақстанның Азаматтық альянсы» ЗТБ, Асхат Аймағамбетов, Роза Ақылбекова, Алматы қалалық адвокаттар алқасы, Игорь Братцев, MediaNet, Марат Шибутов, «Әділ сөз», түрлі лигалар, мүгедектер бірлестіктері және эко-ҮЕҰ-лар болды.

2008−2009 жылдардағы есептерден СҚҚ-ның «Қазақстандағы ювеналдық әділет» жобасының қаншалықты үлкен ықпал еткені белгілі болады. Құжатта ол «қазақстандық сот төрелігі жүйесіне және балалар мен жасөспірімдердің игілігіне оң әсер еткені» айтылған.

Ол аяқталғаннан кейін көп ұзамай Қазақстан үкіметі бүкіл ел бойынша ювеналдық әділет жүйесінің жаңа жүйесін енгізуге көшті. 2007 жылғы 17 сәуірде ҚР Президенті жанындағы құқықтық саясат жөніндегі кеңес «Қазақстандағы ювеналдық әділет» жобасының мамандары берген ұсыныстарды талқылады.

Содан кейін Әділет министрлігі ҚР-да ювеналды әділет саласын дамытудың ұлттық тұжырымдамасын әзірлеу үшін жұмыс тобын құрды. СҚҚ осы процеске белсенді қатысты, нәтижесінде 2009−2011 жылдарға арналған ҚР-да ювеналды әділет жүйесін дамыту тұжырымдамасының жобасы әзірленді, тұжырымдама 2008 жылғы 19 тамызда президент мақұлдаған қадамдық іс-шаралар жоспарын көздеді.

2009 жылы СҚҚ «Көрінбейтін және қорғалмаған: Қазақстандағы ЛГБТ-адамдар» атты жыныстық азшылықтардың құқықтарын сақтау туралы есепті бастамашылық етті және қолдады. Есепте «бұл ЛГБТ-ның елдегі құқықтық және әлеуметтік жағдайын неғұрлым мұқият қараудың және Қазақстандағы жағдайдың теория жүзінде де, практика жүзінде де адам құқықтары жөніндегі халықаралық стандарттарға қаншалықты сәйкес келетінін бағалаудың алғашқы әрекеті болды.

2008−2009 жылдары СҚҚ басқарма төрайымы Анна Александровна болды. Қамқоршылық кеңеске Төлеген Асқаров, Асылбек Абдулов, Досым Сәтбаев, Олег Борецкий және басқалар кірді. Грант алушылардың аты-жөні белгісіз.

2010 жылғы есеп «Құқықтық реформа» бағдарламасы аясында «Сорос-Қазақстан» Қорының екі маңызды бағытын белгіледі. Бұл — бейбіт жиналыстар саласындағы заңнаманы ырықтандыру мәселелері бойынша қоғамдық пікірталастарды ынталандыру және азшылық мәселелері бойынша қоғамның хабардарлығын арттыру жолымен толерантты қоғамды қалыптастыруға жәрдемдесу.

«Құқықтық реформа» және «Жастар бастамалары мен БАҚ-ты қолдау» бағдарламаларының бірлескен күшімен ЕҚЫҰ-ның адами өлшем саласында өткізетін семинарларына, конференцияларына және басқа да іс-шараларына қатысу үшін жол жүру гранттарына қазақстандық үкіметтік емес ұйымдардың белсенділері мен журналистер арасында конкурс жарияланды. «Құқықтық реформа» бағдарламасы аясындағы байқау бойынша жалпы сомасы $ 45 мың болатын 22 грант қолдау тапты.

2010 жылы СҚҚ «ЛГБТ және адам құқықтары мәселелері бойынша журналистерді сенситизациялау бойынша бағдарлау семинары» жобасын іске қосты, ол қоғамның азшылықтарға, оның ішінде жыныстық қатынасқа деген толерантты көзқарасын қалыптастыруға бағытталған.

Бұл үшін жауапкершіліктің едәуір бөлігін, СҚҚ-ның пікірінше, ЛГБТ-ға қатысты жалпы реңі көп жағдайда күрт теріс болатынына бұқаралық ақпарат құралдары кінәлі. Сондықтан семинар барысында ЛГБТ өмірінің құқықтық және әлеуметтік аспектілері, журналистік этика, адам құқықтары мәселелері талқыланды.

2010 жылдың қаңтарында СҚҚ «Жастар бастамалары мен БАҚ-ты қолдау» бағдарламасын іске қосты. Қор «БАҚ болашағы — журналистердің қолында» өңірлік медиа-форумы, студенттік БАҚ форумы және Медиа-Құрылтай-2010: «Қазақстандық БАҚ: құлдырау, тоқырау немесе өсу ме? Бәсекеге қабілетті БАҚ - бәсекеге қабілетті ел».

2010 жылы жастарды әлеуметтік маңызды мәселелерді талқылауға тартуды қолдау үшін СҚҚ «Жастар бастамалары мен БАҚ-ты қолдау» бағдарламасы «camp» [бейресми] конференция форматын қолдана бастады. «ZhasCamp-2010» 70-тен аса жастар ұйымының, студенттік өзін-өзі басқару мен кәсіподақтардың, бастамашыл топтардың, саяси партиялардың жастар қанаттарының өкілдерінен, сондай-ақ жақын және алыс шетелдерден келген 280 жас азаматтарды жинады.

2010 жылдың басында жоғары сынып оқушыларының әлеуметтік маңызды проблемаларды талдау дағдыларын дамытуға, азаматтық жауапкершілікті дамытуға бағытталған «Азамат» жобасы іске қосылды. Жоба нәтижелерінің бірі қазақ және орыс тілдерінде әлеуметтік саладағы мемлекеттік саясатты талдау бойынша оқу құралын шығару болды.

2010 жылы «Сорос-Қазақстан» қорының жалпы бюджеті 490,5 млн тг жетті. Олардың 136,6 млн-ы әкімшілік шығындарға жұмсалды. Ең шығын көп бағдарламалар «Мемлекеттік қаржының ашықтығы» (122 млн тг) және «Құқықтық реформа» (105 млн тг) болды.

2010 жылы СҚҚ қамқоршылық кеңесіне: Төлеген Асқаров, Әділ Жәлелов, Андрей Чеботарев және басқалар кірді.

2011 жылы «Сорос-Қазақстан» қоры өзінің жаңа екі жылдық стратегиясын іске асыруды жалғастырды, онда алғаш рет қоғамдық саясатты қалыптастыруда делдал ретінде Қордың қосымша рөлі нақты тұжырымдалды.

2011 жылғы қазанда СҚҚ «Өндіруші салаларда әлеуметтік инвестициялардың ашықтығын қамтамасыз ету» конференциясын өткізді, онда мемлекеттік органдар, өндіруші компаниялар, ҮЕҰ және сарапшылар өкілдерімен бірге көпжақты кеңестердің қызметін ұйымдастыру және олардың тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері талқыланды. Осы конференцияның қорытындысы бойынша өз өңірлерінде кеңестер құруға кіріскен Шығыс Қазақстан және Батыс Қазақстан облыстарының бастамашыл топтары мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару саласындағы қолданыстағы заңнамалық базаны жақсарту бойынша жұмыс істеуге ниет білдірді.

Шетелдік қорға ҚР Ұлттық қоры да шет қарамады. 2011 жылғы қарашада СҚҚ «Мемлекеттік қаржының ашықтығы» бағдарламасы аясында «ҚР Ұлттық қоры: тұрақты дамуға Инвестициялар» зерттеуінің нәтижелерін ұсынды. Джордж Сорос қорының өкілдері Ұлттық қорды басқарудың қолданыстағы моделінің тиімділігіне қарамастан, жетілдіруді қажет ететін кейбір нюанстар бар екенін айтты.

«Құқықтық реформа» бағдарламасы бойынша СҚҚ 2011 жылға мына мақсаттар қойды:

• заңнаманы реформалауға жәрдемдесу: тегін құқықтық көмек, ақпаратқа қол жеткізу, әкімшілік әділет, паллиативтік көмек;
  
• құқық қорғау қызметін қолдау: ҚР ратификацияланған негізгі халықаралық конвенциялар бойынша балама есептерді дайындау жобалары, ҮЕҰ құқық қорғау әлеуетін нығайту;
  

• әлеуметтік осал топтардың құқықтарын қолдау: мүмкіндігі шектеулі адамдар, мигранттар, психикалық денсаулығы нашар адамдар, жыныстық азшылықтар.
  

Қор қызметкерлері «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңының қабылдануына наразы болды. Оның сұрақ тудыратын ережелерінің ішінде «соростықтар» діни бірлестіктердің тіркелуін, дінтану сараптамасын жүргізудің негіздері мен тәртібін және т. б. атап өтті.

2011 жылдың күзінде «Құқықтық реформа» бағдарламасы «Қор кубогына арналған оқу сот процесі» жобасына бастама жасады. Студенттік командалар ауызша сөз сөйлеу, «демонстрацияларды қорғау және бейбіт жиындар еркіндігі құқығы» тақырыбына құжаттарды дайындау дағдыларын көрсете отырып, халықаралық жария құқық білімімен жарысты.

СҚҚ 2011 жылы «Жастар бастамалары» бағдарламасын жүзеге асыруда белсенді жұмыс жүргізді. Бұл ретте қордың биылғы есебінде мынадай мәлімет айтылды:

2011 жылы ZhasCamp жастар белсенділігі мәселелеріне, жастар ұйымдарына арналды. Екі жұмыс күні ішінде 53 презентация, 4 тақырыптық пікірталас, 8 шағын топ, 11 тренинг, сондай-ақ 1 панельдік пікірталас өткізілді.

Сол жылы шығармашыл жастармен жұмысты дамыту мақсатында Youth ArtCamp'2011 өткізілді, оның идеясы «қоғамның назарын әлеуметтік проблемаларға аудару, оларды шешудің жаңа жолдарын табу үшін қазіргі заманғы өнердің әртүрлі жанрларында қоғам игілігі үшін өз әлеуетін пайдаланатын шығармашыл жастарды көтермелеу» болды. Youth ArtCamp аясында: Павел Банников, Юрий Серебрянский, Иван Бекетов, Төлеген Байтүкенов, Ирэна Аравина сөз сөйледі.

2011 жылы СҚҚ Әнуар Нұрпейісов ұйымдастырған 2019 жылғы акцияны еске түсіретін әлеуметтік роликтер байқауын өткізді. Егер соңғысы қазақстандықтарды оятуға шақырса, онда СҚҚ «көзін ашуды» қолдады. «Көз аш!» — «соростықтар» өзінің «Жастар бастамалары» аясындағы байқауына дәл осындай атау берді.

2011 жылы СҚҚ-ның жалпы бюджеті 590 млн теңгеден асты. Оның 149 млн-ы әкімшілік шығындарға, 141,8 млн-ы «Мемлекеттік қаржының ашықтығы» бағдарламасына жұмсалды. 113 млн тг «Құқықтық реформаға», 76,6 млн тг — БАҚ-ты қолдауға, 44,3 млн тг — «Жастар бастамаларына», 32 млн тг — «Шығыс-Шығыс» бағдарламасына жұмсалды.

2012 жылы «Сорос-Қазақстан» қоры азаматтық қоғамды дамыту жөніндегі жаңа пилоттық бастаманы іске асыру басталғанын хабарлады. Жылдық есепте айтылғандай, «бұл бастама аймақтық үкіметтік емес ұйымдардың әлеуетін арнайы тренингтік және гранттық бағдарламаларға қатысу, оларға кәсіби кеңес беру, сондай-ақ ақпараттық ресурстарды әзірлеу арқылы күшейтуге бағытталған». Қордың негізгі серіктестері ҮЕҰ ресурстық орталықтары болды.

Сондай-ақ, азаматтардың әлсіз топтарын қолдауға бағытталған жобалар конкурсы жарияланды. Осы конкурстың нәтижелері бойынша белгілі тұрғылықты жері жоқ адамдардың және инъекциялық есірткіні тұтынушылардың, секс жұмыскерлерінің, сондай-ақ инъекциялық есірткіні тұтынатын секс жұмыскерлерінің проблемаларына қоғамның назарын аударуға гранттар бөлінді.

2012 жылғы есепте «кейінгі жылдары Қазақстанда адам құқықтарына қатысты жағдай айтарлықтай нашарлады» делінген. СҚҚ мұны 2011 жылғы желтоқсанда Жаңаөзендегі мұнайшылардың ереуілімен және оппозиция билігі мен кейінгі «тәуелсіз» БАҚ-тың «қудалауымен» байланыстырды.

«Қадір-қасиет» қоғамдық бірлестігі қазақстандық құқыққорғаушыларды қорғау мақсатын ұстанып, 2012 жылдың басында «Сорос-Қазақстан» қорының қолдауымен «Қазақстандағы құқыққорғаушылардың қауіпсіздігі жағдайына мониторинг жүргізу» жобасын іске қосты. Бұл үшін «Қадір-қасиет» ҚБ адам құқықтарын қорғау жөніндегі қазақстандық бюроның астаналық филиалының және Ирландиядан келген «Фронтлайн» құқыққорғаушыларды қорғау жөніндегі халықаралық қордың серіктестерімен күш біріктірді.

ҚР БҒМ СҚҚ-ның ұсынуымен мектептерді жан басына қаржыландыру мәселесіне бас қатырды.

Үкіметтік емес ұйымдарға волонтерлерді іздеуге және тартуға көмектесу үшін «SOS командасы» еріктілерді үйлестіру орталығы — БҰҰ Еріктілер Бағдарламасы мен Seimar Social Fund қайырымдылық қорының бірлескен бастамасы (құрылтайшысы Марғұлан Сейсембай) — «Сорос-Қазақстан» қорының қолдауымен әлеуметтік бағдарламаларды іске асыру кезінде волонтерлік қызметті ұйымдастырудың барлық аспектісін қозғайтын кешенді оқу бағдарламасын әзірледі және оның жобасы «SOS командасы» үкіметтік емес ұйымдарға волонтерлерді тартуға көмектесу.

2012 жылы СҚҚ өзінің бағдарламалары мен әкімшілік шығындарына 572,4 млн тг жұмсады. Ең көп қаражат «Құқықтық реформаларға» және «Мемлекеттік қаржының ашықтығына» жұмсалды — тиісінше 131 млн және 137 млн тг.

2012 жылғы грант алушылар арасында Зәуреш Батталова, Ардақ Бөкеева, Жанар Жандосова, АҚМЗСЖҚХБ, «Әділ сөз», MediaNet, Данияр Сәбитов бар.

2013 жылы «Сорос-Қазақстан» қоры мемлекетпен және бизнеспен диалогта азаматтық қоғамның дауысын күшейтетін қоғамдық саясатты қалыптастыруда делдал ретіндегі өз рөлін алғаш рет артикуляциялады. Есепте барлық «мүмкіндік терезесі» ашылмағаны айтылды.

Мысалы, СҚҚ қазақстандық заңнаманы ырықтандыруға уәде берген Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуіне үміт артты. Қор осы төрағалық аясында бірқатар форумды, соның ішінде азаматтық қоғамның параллель конференциясын қолдады, бірақ айтарлықтай либерализациялау болған жоқ.

Сондықтан СҚҚ «қазақстандық заңнаманы адам құқықтары саласындағы халықаралық стандарттар мен талаптарға сәйкес келтіруді жақтайтын, сондай-ақ құқық қорғау ұйымдарының әлеуетін күшейтуге бағытталған» ұйымдарға қолдау көрсетуді жалғастырды.

2013 жылғы 10 желтоқсанда СҚҚ және Freedom House қазақстандық кеңсесі адам құқықтары күнін атап өтті. Акция «Адам құқықтары күні - сенің күнің». Акцияға қатысушылар бейресми жағдайда «Көк Жайлауды қорғаймыз», «Менің үйім», «Liberty», «Қазақстанның жастар ақпараттық қызметі» және т. б. ұйымдардың белгілі қазақстандық құқыққорғаушыларымен және белсенділерімен сөйлесуге мүмкіндік алды.

2013 жылдан бастап СҚҚ азаматтық белсенділік пен әлеуметтік өнерді қолдауды одан сайын күшейтті.

«Сорос-Қазақстан» қорының жылдық бюджеті 2013 жылы 651,8 млн тг тең болды. Ең көп қаржыландыруды «Құқықтық реформалар» бағдарламасы алды — 204 млн. Жастар бастамаларына 68 млн тг бөлінді.

2013 жылғы грант алушылар арасында: АҚМЗСЖҚХБ, Зарина Ахматова, Роза Ақылбекова, Ардақ Бөкеева, Валентина Владимирская, Әділ Жәлелов, Жанар Жандосова, Евгений Жовтис, «Әділ сөз», Адам құқықтары хартиясы, MediaNet.

«Сорос-Қазақстан» қорының 2014 жылғы бюджеті 704 млн тг дейін ұлғайтылды. Оның 160 млн-ы әкімшілік шығындарға кеткен. Қор «Адам құқықтары» бастамасына 108 млн, «Общество для всех» — 90 млн, «Жария саясатқа» — 77 млн бағыттады. Тағы 64 млн тг жастар бағдарламасына және 60 млн тг медиа бағдарламаға жұмсалды. 2014 жылы СҚҚ есепте өз қызметінің егжей-тегжейін ашпады.

Алайда сол жылдың грант алушылары арасында мыналарды бөліп көрсетуге болады: АҚМЗСЖҚХБ, Зәуреш Батталова, «Қадір-Қасиет» ҚБ, Адам құқықтары жөніндегі хартия, MediaNet, Адам құқықтары жөніндегі Хельсинки қоры.

2015 жылы «Сорос-Қазақстан» қоры 124 грант бөлді:

• Адам құқықтары — 32;
  
• Медиалық бағдарлама — 14;
  
• Ашықтық және есептілік — 11;
  
• Жастар бағдарламасы — 21;
  
• «Баршаға арналған қоғам» бастамасы — 20;
  
• «Қоғамдық саясат» бастамасы — 16;
• «Жергілікті бюджет» бастамасы — 10.

Бұл ретте 70 грант Алматыға келді. Жалпы бюджет 842,9 млн тг жетті, оның 200 млн тг әкімшілік шығындарға жұмсалды. Ең көп қаражат «Адам құқықтары» бағдарламасына жұмсалды — 154,5 млн тг. Медиа бағдарлама 98,8 млн тг «алды», «Қоғамдық саясат» — 82 млн тг, «Общество для всех» бастамасы — 81 млн тг, Жастар бағдарламасы — 77 млн тг.

Басқаларының ішінде 2015 жылы гранттарға ие болғандар: АҚМЗСЖҚХБ, Вениамин Алаев, Макс Боқаев, ARTиШОК эксперименттік театры, «Байтүкенов» ЖК, Ерлан Смайлов, «Әділ сөз», «Қадір-Қасиет» ҚБ, Адам құқықтары үшін хартия.

2016 жылғы өте қысқа есепке сәйкес СҚҚ-ның жалпы бюджеті миллиард теңгеге жуық болды. Осы соманың 201 млн тг «Адам құқықтары» бағдарламасына, 168 млн тг «жария саясатқа», 124 млн тг медиа бағдарламаға және 118 млн тг Жастар бағдарламасына жұмсалды.

2016 жылы грант алғандар: АҚМЗСЖҚХБ, Жанна Байтелова, Светлана Глушкова, Әділ Жәлелов, Ләззат Ибраева, «Қадір-Қасиет» ҚБ, ҚЖАҚ ҚҚ, Адам құқықтары үшін хартия, «Common Sense» ҚҚ, Орталық Азия демократияны дамыту қоры, Зоя Фалькова.

Кейін СҚҚ 2014−2016 жылдары бірден атқарылған жұмыстар туралы есеп шығарды, онда Жастар бағдарламасы «Жаңа азаматтық бастамалар» бағдарламасы болып қайта құрылды. ХХ ғасырдың ортасында саяси қуғын-сүргін және халықтардың қоныс аудару тақырыптарын белсенді талқылау басталды.

СҚҚ «өнер мен шығармашылықтың көмегімен әлеуметтік тақырыптарды қозғауға, біздің қоғамның өзекті мәселелерін көрсетуге болады және қажет деп үйрете отырып», шығармашылық жастарды өзіне қажет арнаға бағыттауды жалғастырды. Үш жыл ішінде бағдарлама көптеген жобаға қолдау көрсетті. 2014 жылы Қор Гете институтымен бірлесіп Қазақстанда «толеранттылық» тақырыбында жас белсенділер мен суретшілердің карикатураларының конкурсы мен көрмесін өткізді.

2015 жылдан бастап Қор «Clique кинофестивалі» деректі фильмдер желісін қолдайды. 2015 жылы кинофестиваль аясында СҚҚ қолдауымен «Чак Норрис коммунизмге қарсы», «Қасқыр орамы», «Ғасыр жобасы» және т. б., 2016 жылы «Солтүстік Корея күндері» фильмдері және «Түрксіб» деректі фильмі көрсетілді.

2016 жылы Қор Ольга Малышеваның «Комьюнити» пьесасын — көші-қон, ЛГБТ мәселесі және журналистік этика туралы пьесаны қолдады. Пьеса қаланың әртүрлі жерлерінде үш рет көрсетілді.

2015 жылы СҚҚ қолдауымен алғашқы Urban Forum Almaty (UFA) — «бей-жай қалмайтын және белсенді азаматтар қаланы дамыту мәселелері мен проблемаларын талқылаған алаң» өтті. Форум қорытындыларының бірі Алматы қаласы әкімдігінің жанынан урбанистика орталығын құру және қаланы дамытуға бағытталған және СҚҚ жастар бағдарламасы байқауының қорытындылары бойынша қолдау тапқан 8 әлеуметтік жобаны іске қосу болды.

2014 жылдан бастап СҚҚ саяси шешімдер институты жанынан құрылған, содан кейін бөлек әрекет ететін «АГ Кипр» клубын қолдады. Қор «АГ Кипр» алаңында «қазақстандық қоғам үшін өзекті тақырыптар бойынша» көптеген талқылау өткізуді бірлесіп қаржыландырды.

СҚҚ БАҚ және сөз бостандығы саласындағы заңнамалармен — өзінің серіктес ҮЕҰ — «Әділ сөз», Internews Kazakhstan, MediaNet, Құқықтық саясатты зерттеу орталығы, Құқықтық медиаорталықпен және т. б. жоспарлы жұмыс жүргізді.


2017 жылы «Сорос-Қазақстан» қорының жылдық бюджеті 900 млн тг асты. «Ашықтық және есептілік» бағдарламасына 202 млн теңге, «Жария саясатқа» — 179 млн тг, «Адам құқықтарына» — 148 млн теңге жұмсалды, «Жаңа азаматтық бастамалар» бағдарламасына СҚҚ 90 млн тг астам қаражат жұмсады.

2017−2018 жылдары грант алғандар: АҚМЗСЖҚХБ, Urban Forum Almaty, «Әділ сөз», ҚЖАҚ ҚҚ, Гулзада Сержан, Адам құқықтары үшін хартия, MediaNet, Вениамин Алаев, Қазақстан баспасөз клубы, Солтүстік Қазақстан Құқықтық медиа-орталығы, «Central Asia Promotion plus» («АртбатФест») ЖШС, Петр Троценко, PaperLab «Қазақстандағы ІІМ реформасы: азаматтар үшін полицияны қалай құруға болады?», TEDxAbayStWomen, Media-Құрылтай 2018.

СҚҚ сайтында 2018 және 2019 жылдарға арналған бюджеттер туралы ақпарат бермеді. 2020 жылғы есепте қор Қазақстандағы өз қызметінің 25 жылының қорытындысын шығарды, оның ішінде СҚҚ қойылған міндеттерді орындады.

2019−2020 жылдары гранттарды кім алды? Олар: Гүлзада Сержан, Айжан Әлжанова, АҚМЗСЖҚХБ, Алматының экологиялық Даму Қоры, «Гиперборей», Солтүстік Қазақстан Құқықтық медиа-орталығы, Вениамин Алаев, Павел Банников, Әсем Жәпішева, Жанар Секербаева, MediaNet, ҚЖАҚ ҚҚ, «Central Asia Promotion plus» ЖШС, Urban Forum Almaty, Ерлан Смайлов, Manshuq Media.

РУДН стратегиялық зерттеулер және болжамдар институты директорының орынбасары Никита Данюктің пікірінше, Қазақстандағы «жер» митингілерінің тікелей ұйымдастырушысы Сорос қоры, АҚШ және Ұлыбритания елшіліктері, Freedom House және Демократияны қолдау ұлттық қоры грант берушілері болып саналатын «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғаудың халықаралық қоры болды. СҚҚ республикада тыйым салынған ҚДТ (ДВК) партиясының мүддесі үшін әрекет ететін бірқатар құрылым мен жобаны қаржыландырады.

2010 жылы «Сорос-Қазақстан» қоры қоғамдық саясатты қалыптастыруда мемлекет, бизнес және азаматтық қоғам арасындағы делдал ретіндегі өзінің жаңа рөлін жариялады. Бұл «Қазақстан Республикасындағы халықаралық және шетелдік коммерциялық емес ұйымдардың қызметі туралы» заңға қарамастан, онда: «Қазақстан Республикасында мақсаттары немесе әрекеттері мемлекеттің ішкі істеріне араласуға бағытталған халықаралық және шетелдік коммерциялық емес ұйымдардың қызметіне тыйым салынады» делінген.

2012−2013 жылдары Қор 340 грант бөлді, оның 94-і «мемлекеттік қаржының ашықтығы» бағдарламасы бойынша, 105-і «Құқықтық реформа» бағдарламасы бойынша. Гранттардың басым бөлігі мемлекеттік басқару мен заңнаманы реформалауға бағытталған.

Осы ауқымды бағдарламаны іске асыра отырып, Сорос қоры Қазақстанның ең ірі қаласы Алматыда Urban Forum Kazakhstan, Arhcode Almaty, Urban Talks және City Solutions сияқты құрылымдарды қаржыландыра отырып, қаланы абаттандыруға (урбанизмге) үлкен қызығушылық таныта бастады.

Мұндай құрылымдар 2015 жылдан бастап құрыла бастады, бұрын олар еш жерде пайда болған жоқ және таңғаларлығы, бірден қаланы абаттандыру мен сәулет мәселелерін талқылауға белсенді қатысты. Олар көптеген конференция, жиын, шетелден шетелдік лекторларды шақырулар өткізеді, онда қоғамдық кеңістіктерді құру арқылы Алматының қалыптасқан келбетін өзгертуге белсенді түрде қолдау көрсетіледі, негізінен бетоннан немесе граниттен жасалған тақтайшалармен жабу жұмыстары жүреді. Әкімдікпен осындай кездесулер мен талқылаулар барысында осы құрылымдардың өкілдері өз бастамаларына қолдау тауып жүр.

2016 жылы Urban Forum Almaty құрылымының бастамасы бойынша «Алматыны дамыту орталығы» мемлекеттік АҚ жанында әкімдік шетелдік құрылымдардың қаланы қайта құру процесіне тікелей әсер етуіне жол ашқан Урбанистика орталығын құрды.

Сондай-ақ, Сорос Қорының құрылымдарынан басқа, «тұрақты көлік» ұйымы қаланың келбетін өзгертуге қатысты шешімдер қабылдауға тікелей әсер етеді (бүгінде Vision Zero Almaty деп аталды). Ол Панфилов көшесін қайта құрудың бастамашысы болды. 2014 жылы «Тұрақты көлік» шақыруымен Ян Гейл қалаға келді, ал 2016 жылы ол қаланың орталық көшелерін қайта құру тұжырымдамасын ұсынды.

Қор қаржыландыратын мүдделі құрылымдардың белсенді ықпалымен 2017 жылы қала әкімдігі Арбатты, Қабанбай батыр, Гоголь көшелерін және Астана алаңын қайта құруды бастады, Панфилов көшесі жаяу жүргіншілер жолына айналды.

Қабанбай батыр, Панфилов, Гоголь көшелері мен Астана алаңы дәстүрлі асфальттың орнына бетон плитка төселді, қаланың көрікті жерлеріне айналған арықтар негізінен алып тасталды, Тарихи шойын қоршаулар жойылды.

Кейбір сарапшылар Алматы орталығының қалалық қайта құрылуын қолдай отырып, батыста қызығушылық танытқан адамдар Киевтің орталығы 2014 жылы бетон және гранит плиткаларының көмегімен рекордтық қысқа уақыт ішінде баррикадалармен жабылған кезде (және плиткалар құқық қорғау қызметіне қарсы қолданылған) Киевке ұқсас жағдайды дамытудың мүмкін болатын нұсқасына дайындайды деп болжайды. Наразылық білдірушілердің қозғалысына кедергі келтірмеу үшін қоршаулар мен арықтар алып тасталуы мүмкін.

Панфилов көшесі жаяу жүргіншілер жолына айналғандықтан өзгертілгеннен кейін бірнеше ай өткен соң, онда 2018 жылғы 10 мамырда алғашқы санкцияланбаған митинг өтті, оның ұйымдастырушысы Панфилов көшесінде митингке шақырған қашқын банкир Мұхтар Әблязов болды.

Urban Forum Kazakhstan (бұрын Urban Forum Almaty) және Vision Zero Almaty (бұрын ҒЭҚ «Тұрақты көлік» деп аталған) құрылымдары ең белсенді және жақыны болып есептеледі. Сорос құрылымдары ұсынған қалалық инфрақұрылымды қайта құру туралы қажетті шешімнің оң қабылдануына муниципалды шенеуніктермен жеке кездесулер, жиналыстар және конференциялар арқылы белсенді ынтымақтастық арқылы қол жеткізіледі.

Бүгінде «Сорос-Қазақстан» қорының қамқоршылық кеңесінің төрағасы — КИМЭП Университеті тілдер орталығының атқарушы директоры Жұлдыз Смағұлова. Одан басқа, кеңеске Вячеслав Абрамов (Vласть интернет-журналы), журналист Ардақ Бөкеева, Алматы қаласындағы Сүлейман Демирел университетінің (СДУ) қызметкері Мұхтар Сеңгірбай, заңгер Роман Подопригора, Steppe&World Publishing баспасының және Алматыдағы Alghayat әдеби агенттігінің негізін қалаушы және директоры Раиса Сайран Кадер, Алматы қаласындағы Қазақстан Жазушылар одағының құқықтық мәселелер жөніндегі құқықтық саясатты зерттеу орталығы (LPRC) Дмитрий Нурумов. СҚҚ басқарма төрайымы — Аида Айдарқұлова.

Биыл СҚҚ батыл әрекет етуге ниетті — кейінгі айдың өзінде оның өкілдері ҚР ақпарат министрі Аида Балаевамен екі рет кездесті. Ведомствоның сайтында айтылғандай, 29 сәуірде «әңгімелесу барысында министрлік қызметінің бағыттары бойынша ынтымақтастық пен өзара іс-қимылды дамыту перспективалары талқыланған». Екінші кездесу 17 мамырда өтті. Онда Балаева ҮЕҰ өкілдерімен қайырымдылық және еріктілік туралы заң жобасын және гранттар беру мәселелерін талқылаған.

Кездесуге СҚҚ бағдарламаларының директоры Аязбаева Аида Айдарқұлова, Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстандық Халықаралық бюроның директоры Евгений Жовтис, коммерциялық емес құқық мәселелері жөніндегі сарапшы Көжекеева, Caspian University жария құқық ҒЗИ директоры Роман Подопригора қатысты.

25 мамырда «Әділ сөз» басшысы Тамара Калеева Аида Балаеваның Orda. kz ресурсына берген сұхбатына наразылығын білдірді.

Шенеуніктің жауабында қазіргі уақытта министрлік мүдделі мемлекеттік органдар талқылау сатысында тұрған заңнамалық өзгерістер бойынша бірқатар ұсыныс әзірлегені айтылды. Бұл ретте, «көрсетілген кезең аяқталғаннан кейін Үкімет бұл жаңа заң немесе қолданыстағы заңнамаға жекелеген түзетулер бола ма, жоқ па деген шешім қабылдайды.

СҚҚ шетелдік қорды қызықтырмайтын жобаларды қаржыландыруды жалғастырды. Мысалы, оның қатысуымен «Прогресс үкіметтік емес ұйымы» ҚБ «Қазақстан Республикасында жүзеге асырылатын мемлекеттік сатып алулардың ашықтығы мен бақылауын қамтамасыз ету үшін» онлайн-сервис әзірледі. 2023 жылдың тамызындағы жағдай бойынша қызмет 2019 жылдан кейін жарияланған лоттар бойынша ақпаратты жаңартпайды.

2023 жылдың сәуір айының басында Сорос қоры Қазақстанға азаматтық бастамаларды қаржыландыруды тоқтату және сараптама орталығына айналдыру туралы жариялады. Қор мұны өзі қатысатын «Ашық қоғам» желісінің өзгеруімен байланыстырды. «Ашық Қоғамның» орталық кеңсесіндегі өзгерістер екі жарым жыл бұрын басталды. Олар әлемнің әртүрлі елдеріндегі қорларға әсер етті.

«Ашық қоғам» қорының президенті Марк Маллок-Браун түбегейлі өзгерісті жаһандық өзгерістермен байланыстырды. 2021 жылы сөйлеген сөзінде ол желі қиындықтарды жеңу, жұмысты мақсатты, интеграцияланған және оның ықпалын күшейту үшін масштабтау үшін жұмыс әдістерін қайта қарастыратынын айтты.

Алдыңғы позицияларда жұмыс істейтін «Ашық қоғам» қызметкерлері басшылықты «жоғарыдан төмен» деп атаған шешімі үшін сынға алды. Америкалық New York Times газеті жазғандай, 2021 жылдың мамыр айындағы кездесулердің бірінде олар менеджментті «газлайтинг» жасады деп айыптады. Қызметкерлердің бірі былай деп мәлімдеді:

Қазақстандағы Сорос қорының бұрынғы төрағасы Аида Айдарқұлова «Ашық қоғам» өзгерістер енгізбес бұрын қазақстандық құрылым өкілдерімен «ішінара кеңескенін» айтты.

Қазақстандағы Сорос қорының өкілдері трансформация нәтижесінде ұйымның миссиясы мен атауын өзгерткенін хабарлады. Бұл қазір CAPS Unlock деп аталатын сараптамалық орталық. Құрылтайшылары қатарында — Қазақстандағы Сорос қорының бұрынғы төрағасы Аида Айдарқұлова мен Наргиз Касенова, Гарвард университетінің Дэвис атындағы Ресей және Еуразиялық зерттеулер орталығының аға ғылыми қызметкері.

Бұрынғы «Сорос-Қазақстан» басшылығы қор жабылып, елден кетті деп есептемейді. Айдарқұлованың айтуынша, қор трансформациядан аман қалды, сондықтан «Ашық қоғам» құрылымдары өңірден толығымен кетті деп айтуға болмайды.

Қазақстандық адам құқықтары бюросының директоры Евгений Жовтис «Сорос-Қазақстан» компаниясының бұрынғы қызметкерлері өз идеяларын ілгерілету үшін «Ашық қоғам» желісіне кірмейтін жаңа ұйым құрғанын хабарлады. Бұл ретте Берлинде орналасқан «Ашық қоғамның» орталық кеңсесі, Жовтистің айтуынша, АҚЗСЖҚХБ-ті қолдайды, бұл ұйымға осы жылы және келесі жылдың басында «алаңдамауға» мүмкіндік береді. Болашақта қаржыландыру бойынша сенім жоқ.

Евгений Жовтис Қордың кетуі сөзсіз азаматтық қоғамға кері әсерін тигізетініне сенімді.

«Еркіндік қанаты» ҚҚ басшысы Елена Швецова Сорос Қорының кетуі ұйым үшін үлкен соққы болмайтынына сендірді. Құқық қорғау саласында тәжірибесі бар құрылымның басқа да қаржыландыру көздері бар.

Сонымен қатар, СҚҚ алдағы өзгерістер туралы алдын-ала білді, сондықтан 2022 жылы қорытынды гранттар бөлінді. Олардың иелері:

• АҚЗСЖҚХБ — 57,1 млн тг;
• «Бостандық қанаттары» ҚҚ — 23,8 млн тг;
• «MediaNet» Халықаралық журналистика орталығы ҚҚ — 66,7 млн тг;
• PaperLab Қоғамдық Қоры — 81 млн тг;
• «Құқықтық саясатты зерттеу орталығы»" ҚҚ — 23,2 млн тг.

Және басқалары…

2023 жылдың тамызында Джордж Соростың «Ашық қоғам» бағдарламасына біріктірілген қорлары 2024 жылдан бастап Еуропалық Одақ елдеріндегі жобаларын қаржыландыруды барынша азайтатыны белгілі болды. Оның орнына олар өз қызметін ЕО-ға кірмейтін еуропалық елдерде, сондай-ақ әлемнің басқа бөліктерінде кеңейтеді.

Халықаралық бұқаралық ақпарат құралдары «Ашық қоғамның» ішкі хат-хабарларына сүйене отырып, Еуропалық одақ демократияны қолдауда айтарлықтай жетістіктерге жетті және бұдан былай бұл салада көмекке мұқтаж емес деп мәлімдеді. «Ашық қоғам» көбірек жобаларды дамытуға ниетті елдердің қатарында Украина, Молдова және кейбір Балқан мемлекеттері, сондай-ақ Қазақстан мен Қырғызстан туралы айтылады.

«Ашық қоғамның» Еуропалық одақтан кету ниетін құқық қорғау ұйымдары мақұлдамады. ЕО-дағы Transparency International өкілі Михиль ван Хультен «популизм өсіп, заң үстемдігіне қауіп төніп тұрған» уақытта Еуропадағы Сорос бағдарламаларының күрт жабылуы көптеген жетістікті нөлге дейін төмендетуі мүмкін екенін айтты. Париждегі HEC бизнес мектебінің профессоры Альберто Алеманно «Ашық қоғам» бағдарламалары кеткеннен кейін пайда болған лакунаны консерватив және діни донорлық ұйымдар толтырады деп алаңдайды.

Сорос Қорының Қазақстанға қатысты құрып жоспарлары туралы әлі күнге дейін толық мәлімет жоқ.