Абзал Құспан

Прокуратураның бұрынғы қызметкері. Адвокат. Марғұлан Боранбайдың қорғаушысы.

Абзал Құспанның адвокаттың мансабы әрқилы. Экономикалық құқық саласында жұмыс істегісі келетінін мойындаса да, ірі жемқорлық істерге де, БАҚ жазатын саяси істерге де араласа кетеді. Ал кейде қызық жаңалықтардың дереккөзі бола кетеді, «хайп» десек орынды болар.

2010 жылдың 1 қазанында Алматыдағы «Сенім. Білім. Өмір» сопылар қауымының көшбасшысы — техника ғылымдарының докторы, профессор, Саят Ибраев қамауға алынды. Бұған дейін Алматыдағы сот яссауистік мағынадағы қазақстандық сопылардың көшбасшысы ретінде танымал Исматулланы тұтқындауға санкция берген болатын.

Баспасөз мәслихатында профессордың әйелі Ләззат іс Саят Ибраев жалға алған ғимаратта есірткіге тәуелділіктен емделіп жатқан «нашақордың өтініші» бойынша басталды деп мәлімдеді. Ләззат Ибраева күйеуінің мұндай «емдеуге» ешқандай қатысы жоқ, тергеу мәліметтері бойынша, ол жалға алған ғимаратта болса да, мұндай әрекеттен ешқандай табыс таппады деп мәлімдеді.

Баспасөз конференциясы барысында Саят Ибраев жалға алған ғимаратта белгілі бір молда өз қызметін жүзеге асырғаны туралы қысқаша айтылды, бірақ бұдан әрі бұл тақырыпты ешкім қозғаған жоқ.

Ләззат Ибраева журналистерге оның күйеуін қорғауға адвокат Тайыр Насханов келіскенін айтты.

Саят Ибраев 2011 жылы «қылмыстық топ ұйымдастырды» деген айыппен 12 жылға бас бостандығынан айырылды. Сол жылы ол сырттай Әлихан Бөкейханұлы атындағы сыйлыққа ұсынылды. 2013 жылы жергілікті құқыққорғаушылар профессор Ибраевтың есімін саяси тұтқындар тізіміне енгізді.

Содан кейін адвокат Абзал Құспан іске қосылды. 2018 жылдың 12 сәуірінде ол былай деді: апелляциялық алқа профессор Саят Ибраевты мерзімінен бұрын шартты түрде босату туралы өтінішті қанағаттандырды және жақын күндері ол бостандыққа шығуы керек.

2013 жылғы 26 тамызда Scat әуекомпаниясының Анталия — Алматы бағыты бойынша рейс орындаған ұшағының бортында «Жұлдыздар отбасы» және «Аңыз адам» журналдарының редакторы Жарылқап Қалыбай мен стюардесса арасында жанжал шығып, кейін әуекомпанияның шағымы бойынша редактор әкімшілік сотқа тартылды.

Ұшақ бортында жанжал неден туындағанына байланысты түрлі болжам айтылды. Жарылқап Қалыбай «31 арна» телекомпаниясына берген сұхбатында Айжан есімді әуекомпания қызметкерінің онымен орыс тілінде сөйлеуін талап еткенін айтты.

Scat әуекомпаниясының ресми мәлімдемесінде жауапкер Жарылқап Қалыбай бортсеріктер бригадасына ашуланып, бұл өз кезегінде ұшу қауіпсіздігіне қатер төндіргені, рейске қызмет көрсетуге кедергі келтіргені және қалған жолаушыларға қолайсыздық туғызғаны айтылды. Ұшақ бортында журналист мас күйінде болған және ұшақ келгеннен кейін жасалған медициналық куәландыру оның қанында алкоголь барын растады.

Үш тәулікке қамалғаннан кейін Жарылқап Қалыбай ресми баспасөз конференциясын өткізді. Журналист пен оның адвокаты Абзал Құспан Scat әуекомпаниясының бортындағы жанжалды түсіндірді. Қалыбайдың айтуынша, экипаж мүшелері қызанақ шырынын төгіп, қазақ тілінде дұрыс жауап берместен, арандатқан. Ұшуға дейін ол аздап ішкенін мойындады — жалпы 50 грамм виски.

Адвокат Құспан эксперимент жүргізіп үлгергенін айтты. Ол Астанадан Алматыға барар жолда Scat қызметін әдейі пайдаланған. Оның айтуынша, әуетасымалдаушы қызметкерлерінің ешқайсы онымен қазақ тілінде сөйлесе алмаған. Спикерлер былай деді: Жарылқап Қалыбай әуекомпанияға қатысты азаматтық тәртіпте талап арыз беруге ниетті, оның соңынан оның адвокаты да жеке тәртіпте және дәл сол себеппен сотқа барады.

Баспасөз мәслихаты да дау-дамайсыз өтпеді: редакторды қолдауға келген белсенділер спикерлер сұрақтарға орыс тілінде жауап бере бастағанда қатты ашуланды. Орыс тілді баспасөзге сөйлеушілердің сөзін өздері аударуға кеңес берілді.

Көп ұзамай Жарылқап Қалыбай тағы да жанжалдың ортасында қалды: «Аныз адам» журналының мұқабасында Гитлердің портреті жарияланды. Бірақ басылым редакторы «журналдың мұқабасын дұрыс қабылдамаудың басты себебі мемлекеттік тілді білмеу және «мұқабасына қарап баға беру» деп мәлімдеді. Гитлердің қылмыстық саясаты туралы осы мақалада олар «ұлтшыл және шовинистік идеялар таратылатын Ресейдің қауіпті империялық саясатын» нақты көрсетуге тырысқан-мыс».

Ақын Мұхтар Шаханов Қалыбайды қолдан, сөз сөйледі, ол мақаладағы сарапшылардың бірі Гитлер фашист емес деп айтса, бұл оның жеке пікірі дегенді айтты. Жалпы, қазақ тілін жақсы үйрену керек, сонда бәрі түсінікті болады-мыс.

Абзал Құспанның қорғауында шенеунік қызметін қылмыспен қатар атқарып жүрген мемқызметші де болды. Әңгіме Батыс Қазақстан облысы Спорт басқармасының экс-басшысы Мүсілім Оңдағанов туралы. 2013 жылы ол «Тайпақ» ҰҚТ құрғаны үшін, бюджет ақшасын жымқырғаны үшін (Оңдағанов жалған іссапарлар рәсімдеп, спорт командаларынан ақша жинаған) 12 жылға сотталды.

Қылмыс әлеміндегі қабілеті туралы Мүсілім Оңдағанов өзі де айтқанды ұнататын. 45 жасына орай өз тапсырысымен түсірткен деректі фильмде Тайпақ ауылындағы балалар мен жасөспірімдер спорт мектебінің жас бапкерінің бастамашыл әрі атаққұмарлығының арқасында 1990-жылдары Оралдағы криминалдық әлемдегілер назарына түскен. Фильм авторлары Оңдағановтың абыройын Оралтағы барлық топ мойындаған, «бірақ ол ресейлік рэкеттермен бетпе-бет келіп қалған». Олар Батыс Қазақстан облысындағы пайдалы рудаларға қызыққан. Сол кезде Оңдағанов «туған өлкесін қорғап шыққан», «ресейлік криминалға қарсы тұрып», төрт рет кісі өлтіруге оқталғандарға төтеп бере алған.

Мүсілім Оңдағанов қылмыстағы ісімен қатар самбодан жас палуандарды жаттықтыра берген.

2002 жылы Оңдағанов Батыс Қазақстан облыстық спорт басқармасының басшысы қызметіне келген. 2008 жылы Орал әкімінің орынбасары болып, құқық қорғау органдарының жұмысына жауап берген.Спортшы әкімдікте ұзақ жұмыс істей қоймады, үш айдан кейін жұмыстан кетті. «Уральская неделя» газетінің бас редакторы Лұқпан Ахмедьяров оның кетуін жуырда өткен Қауіпсіздік кеңесінің отырысымен байланыстырды, онда Нұрсұлтан Назарбаев ҰҚТ лидерлері ретінде полиция есебінде тұрғанына қарамастан, лауазымдарды иеленген шенеуніктер туралы айтқан еді.

2012 жылдың сәуірінде Ахмедьяровтың «Уральская неделя» бас редакторына үйінің маңында шабуыл жасады. Бірнеше адам оның кеудесіне сегіз пышақ жарақатын салып, травматикалық тапаншадан екі рет оқ атқан. Тергеу мәліметтері бойынша, қастандық ат спорты түрлері бойынша балалар-жасөспірімдер спорт мектебінің директоры Нұрлан Тахамбетовтің тапсырысы бойынша жасалған, ол — Оңдағановтың «оң қолы». Журналисті өлтіруге оқталғаны үшін сот Тахамбетовты 14 жылға бас бостандығынан айырды. Оның төрт серіктесі 11 жылдан 14 жылға дейінгі мерзімді алды. Оңдағановтың журналиске қастандық жасалуына қатысы бар-жоғы сол күйі тергелмеді.

Мүсілім Оңдағанов 2013 жылдың сәуір айының соңында қамауға алынды. Одан бір апта бұрын сот оның оқушысы Қоныс Жетпісовті бюджеттен 8 млн тг жуық теңге ұрлады деген күдікпен қамауға алған еді. Осыдан кейін қауіпсіздік қызметкерлері «Тайпақ» ҰҚТ құрамына кірген өндіріс ошақтары мен оның серіктестерін құрықтау ісіне кірісті, олар 2008 жылдан 2013 жылға дейін 170 млн тг астам ақшаны ұрлап әкеткен схеманы ұйымдастырған.

2014 жылы сот Оңдагановты сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемдену және ысырап ету, ҰҚТ құру және оған басшылық ету, сондай-ақ қызметтік жалғандық жасады деген айыппен 12 жылға қатаң режимдегі колонияға соттады. Кейін оның мерзімі 9 жылға және 9 айға бас бостандығынан айыруға қысқарды.

Бірақ күтпеген жерден Оңдағанов 2020 жылдың 13 тамызында шартты түрде мерзімінен бұрын босатылды, бірақ алты күннен кейін ол қайтадан ұсталды. Бұған Бас прокуратураның тексерісі себеп болды, ведомство сотталған шенеунік әлі күнге дейін мемлекетке 67 млн тг астам қарыз деп санайды.

Алайда Оңдағановтың адвокат Абзал Құспанның бұл мәселеге қатысты өз пікірі болды. Ол өз клиентінің ұсталуы мен Қазақстан президенті Тоқаевтың сыбайлас жемқорлық жасаушыларды мерзімінен бұрын шартты түрде босату туралы мәлімдемесі бірге шыға қалуына назар аударды.

2020 жылдың маусым айында БАҚ-та сенсациялық жаңалық пайда болды: ҚР Жоғарғы сотының шешімімен сыбайлас жемқорлық, билікті асыра пайдалану, рейдерлік және қылмыстық кодекстің басқа да ауыр баптары бойынша айыпталған ағайынды Бергей мен Аманжол Рысқалиевтер, сондай-ақ олардың сыбайластары бұрын тәркіленген мүлікті қайтара бастады. Бергей Рысқалиев пен оның ағасы Аманжанға қатысты үкімді қайта қарау туралы Жоғарғы сотқа кассациялық наразылықты Бас прокурор Ғизат Нұрдәулетов енгізді. Бұған дейін сотталғандардың адвокаты күтпеген жерден Абзал Құспан болған.

Атырау облысының бұрынғы әкімі Бергей Рысқалиевті, оның ағасы Аманжанды, Мәжілістің бұрынғы депутаты, сондай-ақ Ұлыбританияда саяси босқын мәртебесін алған және Лондонда тұратын ӨҚҚ-ның басқа да мүшелерін сот және тергеу шаралары 2009 жылдан бері өткізіліп келеді. Бергейге үкім 2019 жылдың қаңтарында сырттай шығарылды, өйткені ол көп уақыт бұрын елден қашып кеткен.

Қылмыстық іс материалдарына сәйкес, Рысқалиев пен компанияға «Мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқаруға, меншікке, қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке және экономикалық қызмет саласына қарсы ауыр сыбайлас жемқорлық қылмыстарды қасақана жасағаны» және құрамында 35 адам бар қылмыстық қоғамдастық құрғаны үшін айып тағылды. Сот бұл қылмыстарды толық анықтап, үкім шығарды.

HOLA News басылымы істе адвокат Абзал Құспанның Сайрагүл Сауытбай қорғаған «оның саяси тұтқындардың құқық қорғаушысы ретіндегі беделі» бар болуы Рысқалиевтің оқиғаларға саяси бояу беру ниетін білдіреді деп болжады.

Youtube-тегі видеохабарламасында Абзал Құспан өзінің клиентіне тағылған барлық айыпты жалған деп атап, қазіргі уақытта мүлік толығымен қайтарылмағанын, ал жылжымайтын мүлік өткен уақыт ішінде 5 есе құнсызданғанын мәлімдеді.

Ағайынды Рысқалиевтердің ісінде тағы бір сотталушы — Атыраудың бұрынғы әкімі Асқар Керімов болды, ол 2014 жылдың қараша айында жалпы режимдегі колонияға үш жылға бас бостандығынан айырылды. Керимовтің де қорғаушысы Абзал Құспан болды.

2018 жылдың сәуірінде ҚХР азаматы Сайрагүл Сауытбай Қытай-Қазақстан шекарасын «Қорғас» бекеті арқылы заңсыз кесіп өтті. Мамыр айының ортасында оны Ұлттық қауіпсіздік комитеті ұстап, Талдықорғандағы тергеу изоляторына қамады. Әйелге ҚР Қылмыстық кодексінің 392-бабының 1-бөлігі бойынша («Шекараны заңсыз кесіп өту») айып тағылды.

Сайрагүл Сауытбайдың ұсталуы халықаралық құқық қорғау ұйымдарының назарын аударды. Human Rights Watch (HRW) Қазақстан билігін Сауытбайды Қытайға бермеуге, «Қытай тарапынан қысымға жол бермеуге және босқындар мәртебесі туралы конвенцияға қатысушы ретінде өзінің халықаралық міндеттемелерін сақтауға» шақырды. Батыс БАҚ-тары Сайрагүлдің ісі туралы да жазды.

2018 жылдың тамыз айында Алматы облысының Панфилов аудандық соты Сауытбайды шекараны заңсыз кесіп өткені үшін кінәлі деп таныды, бірақ оған алты ай пробациялық бақылау тағайындап, сот залында қамаудан босатты, осылайша оны Қытайға депортацияламады. Сотталушы Сауытбай сотта Шыңжаңдағы «лагерьлерге» («саяси қайта тәрбиелеу лагеріне») қатысты «мемлекеттік құпияны жарияламау» туралы қолхат бергенін айтты.), оның бірінде жұмыс істеді. Сайрагүл Сауытбай Қытайға жер аударылған жағдайда оны азаптау мен өлім жазасы күтіп тұрғанын айтып, «Қазақстандағы кез келген жазаға» келісетінін мәлімдеді.

Алматы облысының Көші-қон басқармасы жанындағы комиссия 2018 жылдың қазан айында Сайрагүл Сауытбайға босқын мәртебесін беруден бас тартты. Осыдан кейін ол Талдықорған қалалық сотына комиссияның шешіміне шағымданып, соттан комиссияның шешімін заңсыз деп тануды сұрады.

8 сәуірде Талдықорған қаласының соты Сауытбай соттан комиссия шығарған баспана беруден бас тартуды заңсыз деп тануды және оған босқын мәртебесін беруді сұраған талапты қарауды тоқтатты. 29 мамырда облыстық сот талап-арызды қарауды тоқтату туралы қалалық сот шешімінің күшін жоятын қаулы шығарды.

Ұзақ уақыт бойы Сайрагүл Сауытбайдың ісін адвокат Абзал Құспан жүргізді. Ол БАҚ-та осы тақырып бойынша түсініктеме беріп келген. Алайда 2019 жылдың маусым айында Сайрагүл Сауытбай отбасымен бірге Қазақстаннан кетіп, отбасымен бірге Швецияға көшкені белгілі болғанда, ресми қорғаушы ретінде адвокат Айман Омарова сөз сөйледі — Сауытбай Құспанның қызметінен бас тартты.

2019 жылдың қаңтарында әлеуметтік желілердегі қазақстандық сегмен адвокат Абзал Құспанның жергілікті қыздармен некелескісі келетін шетелдіктерден салық алуды ұсынды.

Қалыңдықтың құны — $10 мың.