Сергей Дуванов

Сергей Дуванов 1953 жылдың 29 қаңтарында Горький қаласында туған.

Wikipedia ақпараты бойынша, 1971 жылы Дувановты Алматыда астыртын антикоммунистік ұйым құруға қатысқаны үшін МҚК қызметкерлері ұстап, одан жауап алған.

1980 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің сырттай бөліміне «Тарих» мамандығы бойынша оқуға түскен. Сонымен қатар, ҚазКСР ЖОО Әлеуметтік қызметінде әлеуметтанушы болып жұмыс істеген. 1986 жылы университетті қызыл дипломмен бітірді.

1987 жылы ҚазКСР Мемлекеттік Телерадиохабарының әлеуметтік қызметін басқарды. Сонымен қатар, ол «Инициатива» әлеуметтік-экологиялық қозғалысын басқа бейресми белсенділерімен бірлесіп ұйымдастырған.

1988 жылы Алматы халық майданы құрылғаны үшін телевидениеден босатылып, Аягөз маңындағы бөлімге әскери қызметке жіберілді.

1989 жылы Қазақстанның тәуелсіз қоғамдық ұйымдарының бейресми қауымдастығын (АНОК) басқарған. Кейін 1992 жылға дейін тең төрағасы болған Қазақстанның Социал-демократиялық партиясын ұйымдастырушылардың бірі ретінде сөз сөйлеген. Кейін «Макс» радиосының базасында «ТВМ» телеарнасы құрылды, онда Сергей Дуванов «Открытая зона» авторлық бағдарламасын жүргізді.

1997−1998 жылдары «ТОМ» продюсерлік студиясының жұмысын басқарды.

1998−2000 жылдары «Политон» тәуелсіз ақпараттық-талдау агенттігін және «451 по Фаренгейту» оппозициялық газетін басқарды.

2000 жылдан бастап Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі «Қазақстандағы және әлемдегі адам құқықтары» қазақстандық халықаралық бюросы бюллетенінің редакторы болып жұмыс істеген. Сол уақытта оппозициялық «Время зеро» газетін ашты, содан кейін Eurasia.org басылымын ашты.

2002 жылдан бастап Нұрболат Масановпен бірге «Политон» пікірталас клубын құрды.

Партия 1990 жылы 26−27 мамырда Алматыдағы құрылтай конференциясында құрылды. Конференцияға Алматыдан және Қазақстанның басқа 14 қаласынан 34 делегат және шақырылған 50 адам қатысты. Ұйым 1989 жылдың қыркүйегінен 1990 жылдың мамырына дейін болған Қазақстанның тәуелсіз қоғамдық ұйымдары қауымдастығының (АНОК) құқықтық мұрагері болды.

Қабылданған қағидаттар декларациясы мен ниеттер бағдарламасында партия Қазақстанда бірінші болып өндіріс құралдарына жекеменшік қажеттілігі туралы мәлімдеді. Бұл бағдарламалық құжаттарда бостандық, ынтымақтастық, әділеттілік идеалдарына деген адалдығын мәлімделген, коммунистік теңдестіру мағынасында түсінілген теңдіктен бас тарту керегі айтылды. Принциптер декларациясына сәйкес, ҚСДП әлеуметтік демократияның дүниетанымдық принциптері негізінде өз мүшелерін біріктіретін кез келген таптың, топтың, этностың партиясы болған жоқ.

Алайда, сол кезеңде болған әлеуметтік және этникалық мүдделердегі айырмашылықтар 1990 жылдың аяғында Алматы ұйымындағы келіспеушіліктердің шиеленісуіне, Павлодарда II конференцияның өткізілуіне және 1991 жылдың басында Алматы ұйымы мүшелерінің бір бөлігінің партиядан шығуына әкеп соқты.

Лидер С. Дувановтың барынша ұстамды тактикасы, оның Президент Назарбаев ұсынған 1990 жылғы қазаннан 1991 жылғы желтоқсанға дейінгі митингтерге мораторий жариялауға дайын болуы, жеке қарым-қатынастары мен құмарлықтары келіспеушіліктердің басты себебі болды.

Партия қызметінің негізінде жатқан негізгі принциптер:
 — адам құқықтарының, жалпы демократиялық құндылықтардың басымдығы;
 — парламенттік күрес әдістерін ұстану.

Социализм құру ұстанымын қабылдамай, партия практикалық мақсаттылық, ақыл-ой, нақты мүмкіндіктерді байсалды есептеу идеологиясын қоспағанда, кез келген идеологияны қабылдамай, әлеуметтік прагматизмді басшылыққа алуды ұсынды.

Сол конференцияда Қазақ КСР егемендігі қажеттілігі туралы қарар қабылданды (егемендікті талап еткен «Азат» қозғалысы кейінірек пайда болды — 1990 жылғы 30 маусым — 1 шілде). Партияның әлеуметтік базасы — интеллигенцияның бөлігі, негізінен орыс тілді, кооператорлар.

Партияға мүшеліктің ерекшелігі, Жарғыға сәйкес, белсенді және пассив мүшелікті ажырату болды (соңғысы партияның жұмысына белсенді қатыспай, сайлау кезінде қолдау көрсете отырып, оның қызметіне жанашыр бола алады). Партияның жоғарғы органы — конференция, олардың арасындағы кезеңде басшылық үйлестіру кеңесіне тиесілі. Партия қоғамдық бірлестіктерді тіркеуге рұқсат беру принципінен гөрі өтініш беруді талап етті, сондықтан ол Әділет министрлігіне құжат тапсырудан бас тартты және 1995 жылдың аяғынан бастап іс жүзінде өз қызметін тоқтатты.

1992 жылдан бастап ҚСДП Социалистік Интернационалдың мүшесі болды. 1991 — 1993 жылдың бірінші жартысында тіркелген «С.-демократ» газеті жарық көрді, оның шығарылымы қаржылық жағдайларға байланысты тоқтатылды. 1990−1991 жж. тең төрағалары — С. Дуванов және Д. Көшім. 1991 жылдың соңынан — партия төрағасы — Дос Көшім. Партияның XII және XIII шақырылымдардың Жоғарғы кеңестерінде және Парламентте депутаттары болған жоқ. 1995 жылы референдумдарға қарсы шықты.

1998 жылы «Сорос Қазақстан» қоры конкурстық негізде БАҚ ақпараттық орталығын құру бойынша ең үздік жобаны таңдап алды, оның қызметіне газеттер арасында электрондық пошта арқылы ақпарат жинау және тарату кірді. Орталықтың директоры Сергей Дуванов болды. Жобаның бюджеті $ 65 мың тең болды.

1999 жылы «Сорос Қазақстан» қоры ақпараттық орталықтың қызметін қамтамасыз ету үшін «Политон» ҒЗА-ға $ 65 мың көлемінде грант бөлді. Орталықтың директоры Сергей Дуванов болды.

2008 жылы оқырмандардың сұрақтарына жауап бере отырып, Сергей Дуванов 1998 жылдан бастап оның «Политон» ақпарат агенттігі ретінде, содан кейін пікірталас клубы ретінде Сорос Қорының, NDI, Еуропалық Одақтың гранттарын алғанын мойындады. 2006−2007 жылдары NDI-ден «кешкі азаматтық мектепке» грант алды.

Оған «Сіз АҚШ-тың ҚР-дағы Елшілігінің өкілдерімен қаншалықты жиі кездесесіз? АҚШ Мемлекеттік департаментінің өкілдерімен кездесу соңғы рет қашан болды?» деген сұрақ қойылды. Деді Дуванов:

Алайда, Сергей Дуванов өз басындағы оқиғаларды өзінің оппозициялық қызметімен ғага байланыстырды.

2002 жылдың шілдесінде журналист Сергей Дуванов Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Алматы және Алматы облысы бойынша департаментіне шақыру алды. Оған қатысты Қазақстан Бас прокуратурасы Kub. kz сайтында «Молчание ягнят» мақаласының жариялануы дерегімен ҚР ҚК 318-бабы «ҚР Президентінің абыройы мен қадір-қасиетіне қол сұғу және оның қызметіне кедергі жасау» бойынша қылмыстық іс қозғады. Мақалаға Сергей Дуванов есімі жазыдған және онда прокуратура президенттің ар-намысы мен қадір-қасиетін қорлау мәніндегі сөз жазылғанын мәлімдеді.

Іс Ұлттық қауіпсіздік органдарына тергеу үшін жіберілді. Сергей Дуванов Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстандық Халықаралық бюроның құрылтайшысы және оның қызметкері болғандықтан, бюро ҚР ҚІЖК-нің 70-бабына сәйкес оған қорғаушы болып, оның рөлінде АҚЖКБ директоры Евгений Жовтис сөз сөйледі.

2002 жылдың тамыз айының соңында Дувановты үйінің кіреберісінде белгісіз біреулер ұрып-соғып, ол жарақат алып ауруханаға жатқызылды және емдеу курсынан өтті.

Полицейлердің мәліметінше, үш белгісіз адам Дувановқа үйінің кіреберісінде сағат 22:00 шамасында шабуыл жасаған. Аталған факт бойынша қылмыстық іс қозғалды.

Журналистті ұрып-соғу туралы «Қазақстанның демократиялық таңдауы» оппозициялық қоғамдық бірлестігінің (ҰДТ) таратқан хабарламасында да айтылды:

Ол кезде Дуванов адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстандық Халықаралық бюроның «Бюллетень» журналының бас редакторы қызметін атқарған.

Нұрсұлтан Назарбаев Дувановтың ұрып-соғуын «қазіргі биліктің беделін түсіруге және беделін түсіруге бағытталған» арандатушылық деп атады. Осы оқиғадан кейін көп ұзамай Қазақстан Президентінің ар-намысы мен қадір-қасиетін қорлады деген айыппен Дувановқа қарсы қозғалған қылмыстық істі тергеу тоқтатылды.

2002 жылдың қазан айында БАҚ мынадай хабар таратты: Алматыда Қазақстандағы белгілі тәуелсіз журналист Сергей Дуванов қамауға алынды. Таратылған баспасөз хабарламасында оппозициялық «Қазақстанның демократиялық таңдауы» қоғамдық бірлестігінің (ҚДТ) басшылығы саясаттанушы Нұрболат Масановқа сілтеме жасай отырып, Дуванов адам зорлады деген күдікке ілінгенін мәлімдеді.

Баспасөз хабарламасында сондай-ақ, Дувановпен кездесуге АҚЖКБ басшысы Евгений Жовтис кеткені хабарланды. ҚДТ мәліметтері бойынша, Дуванов қамауға алынған күні «Вашингтонға өзінің кәсіби журналистік қызметімен байланысты істер бойынша ұшуы керек болған».

Сонымен қатар, «Журналисты в беде» қоры мен Орталық Азияның тәуелсіз БАҚ қауымдастығы Дувановтың өзіне сілтеме жасай отырып, қамауға алудың егжей-тегжейін хабарлады:

Релизде Дувановтың сөздері де келтірілген:

2003 жылдың қаңтарында Алматы облысы Қарасай ауданында аудандық соттың судьясы Бақытжан Шошықбаев Сергей Дувановты жалпы режимдегі колонияға үш жарым жылға бас бостандығынан айырды. Мемлекеттік айыптаушы айыпталушыға 7 жылға бас бостандығынан айыруды сұрады.

Тергеу мәліметтері бойынша, 2002 жылдың 27 қазанында журналист өз үйінде қонақтарды қабылдаған, олардың арасында 14 жастағы қыз Кристина да болған. Ол жақында ата-анасымен бірге журналистің саяжайы орналасқан Қайнар ауылына тұрақты тұруға көшіп келген Дувановтың көршісі болған.

Кристинаның әкесін Дуванов өз саяжайын жөндеу үшін жалдаған. Дуванов қызды үйде тазартуға көмектесуді сұрады, содан кейін оны моншаға шақырған. Осыдан кейін бірге алкоголь ішкен.

Келесі күні таңертең, сағат 6 шамасында Алматы облысы Қарасай АІІБ кезекші бөліміне азаматша Сай Ирина Николаевнадан осы азамат Дувановтың кәмелетке толмаған қызын зорлау фактісі туралы арыз келіп түсті.

Осы қылмыстық іс бойынша 18 сараптама жүргізілді, олар сотталушының кінәсін 99,99% дәлелдеді.

Сот процесі 22 күнге созылды. Сот ресми түрде жабық деп жарияланды, өйткені онда зорлау ісі қаралды. Алайда бұл процеске байқаушы ретінде бірнеше шетелдік азамат, соның ішінде АҚШ-тың Қазақстандағы елшілігінің баспасөз атташесі, ЕҚЫҰ өкілі және Ұлыбританиядан құқық профессоры жіберілді.

2003 жылғы 29 желтоқсанда қазақстандық қылмыстық-атқару заңнамасына сәйкес Сергей Дуванов мерзімін өтегеннен кейін Қапшағай сотының шешімімен қоныс-колониясы режиміне ауыстырылды және сол күні Алматы облысының Заречный кентіндегі жалпы режимдегі колониядан Алматыдағы қоныс-колониясына ауыстырылды.

2004 жылдың 14 қаңтарында Дуванов үйде тұрып, Адам құқықтары жөніндегі бюрода жұмыс істей бастайды деген шешім қабылданды.

15 қаңтарда таңертең Дуванов бюроға жұмысқа кетті, алайда түскі астан кейін ол қоныс колониясына шақырылды, онда оған үйде тұру және бюрода жұмыс істеу туралы бұйрық алып тасталғаны және ол қоныс колониясында болуы керегі хабарланды. Оған төсек-орын беріліп, орын бөлінді. Директордың орынбасары Жеміс Тұрмағамбетова қарауында қылмыстық-атқару жүйесі болған Әділет министрлігінің басшылығымен жаңа келіссөздерден кейін екі сағаттан кейін Дуванов қайтадан босатылды.

2009 жылдың қыркүйегінде Алматы мамандандырылған әкімшілік ауданаралық соты Сергей Дувановтың санкцияланбаған наразылық акциясын ұйымдастырғаны үшін кінәлі деп таныды. Екі журналист: Сергей Дуванов пен Рысбек Сәрсенбайұлы — бұрын сотталған құқыққорғаушы Евгений Жовтистің үкіміне қатысты өз келіспеушіліктерін білдірді. Акцияның екі қатысушысы да «Бүгін — Жовтис, ертең - сіздер» деген жазуы бар жейде киген.

3 қыркүйекте Алматы облысы Балқаш аудандық соты Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі қазақстандық бюроның директоры Жовтисті адам өліміне әкеп соққан ЖКО жасады деп кінәлі деп таныды.

Сот шешімімен құқыққорғаушы қоныс колониясында өтеуге төрт жылға бас бостандығынан айырылды. Жол апаты 26 шілдеде Алматы облысы Ақдала кентінің маңында болған. Оқиға орнында 35 жастағы ер адам қаза болды.

2016 жылдың қараша айында Сергей Дуванов Алматыда «Нет культу личности в Казахстане» атты жалғызадамдық акция өткізді. Ол Республика алаңындағы Тәуелсіздік монументінің жанында бес минуттай тұрды, қолында «Қазақстанда жеке тұлғаға табынуға жол жоқ» деген жазуы бар плакат ұстап тұрды. Содан кейін Дуванов плакатты орап, алаңнан кетті.

Дуванов 2019 жылы Алматы орталығында жалғыз пикетке шықты, ол 24 шілдеде «Қазатомөнеркәсіп» ұлттық компаниясының бұрынғы президенті Мұхтар Жәкішевті босатпай қойған Семей сотының шешіміне қарсы шықты. Дуванов Тәуелсіздік стеласының жанындағы Республика алаңында «Жәкішевке Бостандық» плакатымен 15 минуттай тұрды.