Равкат Мұхтаров

Мұхтаров Равкат Шәукетұлы 1994 жылы 3 мамырда Алматыда дүниеге келген. Назарбаев Университетінің (Экономика факультеті) және Канаданың Альберт университетінің түлегі. Ауаның ластануын зерттейтін Қазақ ұлттық университетінің биосфера экологиясы зертханасының қызметкері.

НУ-да оқып жүргенде Равкат Мұхтаров бүлікші болып көрінуге тырысты. Мысалы, 2017 жылдың жазында ол Instagram-да университеттегі сөз бостандығын шектеу және «сыбайлас жемқорлықтың болу ықтималдығы» туралы мәлімдеді. Ол «кво статусына, Студенттік істер департаментінің студенттерге де, сөз бостандығына да деген көзқарасына» төзгісі келмейтіні туралы айтты. Мұхтаровтың жазбасында тек бір қолданушы ― Wellboing пікір қалдырды. Ол былай деп жазды:

2018 жылдың наурыз айында Мұхтаров Альберт университеті (Канада) ұйымдастырған мақтаныш шеруіне қатысты, ол ЛГБТК+ қозғалысына арналған үлкен мақтаныш апталығының бөлігі болды. Әлеуметтік желілердегі парақшасында Мұхтаров бір күні осындай шеру Назарбаев университетінің ЛГБТК+ қозғалысымен ынтымақтастықта өтеді, ал «KZ басқа кампустары бастаманы қолдайды» деген үмітін білдірді.

2020 жылдың ақпанында Равкат Мұхтаров алғаш рет Қытайдағы «ұйғырларды қудалау» тақырыбын көтерген пост жариялады. Ол туыстарының Қытайда тұратынын, бірақ оларға «артық қауіп төндірмеу» үшін хабарласуға болмайтынын айтты.

Ол оған «этникалық ұйғыр мен Қазақстан азаматы ретінде Қытайдағы концлагерьлер мен ұйғырлардың қысымы туралы жаңалықтар найзағай жылдамдығымен жететінін» атап өтті. Мұхтаровтың айтуынша, бұл фактіге ата-аналар сияқты факторлар көмектеседі, олар әртүрлі көздерден ақпарат алады, соның ішінде әртүрлі ұйғыр БАҚ және туыстарымен қарым-қатынас, оның кейбір ағылшын тілді БАҚ-тарды оқу әдеті және Instagram-да белсенді ұйғырларға бірнеше жазылымы бар.

2020 жылдың тамызында Равкат Мұхтаров «концлагерьлерді жабу және жаппай қуғын-сүргінді тоқтату жолы өте ұзақ және қиын» деп мәлімдеді.

Сондай-ақ, ол Қытайда болып жатқан оқиғалар үшін Қазақстанның үкіметінен «сұрауды» ұсынды. Сонымен қатар, президент Тоқаевқа «геноцидте Қытайды қолдауды тоқтату» талабымен жүгіну.

2022 жылдың көктемінде Рафкат Мұхтаров бірнеше жеке пикет өткізді. Наурыз айында ол Астана әкімдігінде акция өткізуге келісті, оның мақсаты «Шығыс Түркістандағы ұйғырлардың геноцидіне қарсы» наразылық болды. Мұхтаровтың айтуынша, оның Жолдауы Қазақстан үкіметіне де, қазақстандықтарға да қатысты. Бір аптадан кейін, 3 сәуірде Мұхтаров Астанадағы Қытай елшілігіне жеке пикетке шықты. Белсендінің талаптары ―геноцидті тоқтату, азшылықтарға қарсы қудалауды тоқтату.

Маусым айында Рафкат Мұхтаров Алматыдағы Қытай консулдығында осындай пикет өткізді. 8 қыркүйекте ол әкімдікке ұйғыр диаспорасы өкілдерінің «азамат Тоқаевтың билікті басып алуына қарсы» митингісін өткізу туралы хабарлама беріп, бас тартты. Оның айтуынша, ол әкімдікке хабарлама жібергеннен кейін «бірнеше ұйғыр қайраткері қоңырау шалып, өтінішті қайтарып алуды ұсынды, олардың біреуі тіпті Қазақстан халқы Ассамблеясымен „бірге жүруді“ ұсынды».

20 ғасырдың 90-жылдарында Түркияда Батыс Қытайдың Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданында Шығыс Түркістан деп аталатын Тәуелсіз Ұйғыр мемлекетін жақтайтын Шығыс Түркістанды азат ету ұйымы («Шарки Түркістан озатлик ташхилаты», «Шығыс Түркістан ұлттық партиясы», «Шарки азат Түркістан», ШАТ) құрылды. Қытай, Қазақстан (Астана қ. сотының 2006 жылғы 17 қарашадағы шешімі) және Қырғызстан (Жоғарғы Соттың 2003 жылғы 20 тамыздағы қаулысы) үкіметтері террористік ұйым деп таныды.

1998 жылы Қытай үкіметі Үрімшіде 15 өрт қоюды ұйымдастырды деп ШТАҰ мүшелерін айыптады, ал 1999 жылы Ыстамбұл полициясы Түркиядағы қытайларға бірқатар шабуылдар жасағаны үшін ШТАҰ-ның 10 мүшесін қамауға алды.

2003 жылғы 15 желтоқсанда Қытайдың қоғамдық қауіпсіздік қызметі Шығыс Түркістан террористері мен террористік ұйымдарының тізімін шығарды, онда төрт ұйым және бірнеше жеке тұлға аталған: Шығыс Түркістанды азат ету ұйымы (ШТАҰ), Шығыс Түркістан ислам қозғалысы (ШТИҚ), Дүниежүзілік ұйғыр жастар конгресі (ДҰЖК) және Шығыс Түркістан ақпараттық орталығы (ШТАО).

Ұйым негізінен Шыңжаңда жұмыс істейді, сонымен бірге, бүкіл Орталық Азия мен Пәкістанда жұмыс істейді. ШТАҰ Шығыс Түркістан ислам қозғалысының және «Талибан» қозғалысының одақтасы.

2002 жылғы 11 қыркүйекте Шығыс Түркістан ислам қозғалысы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тізіміне 1390 (2002) қарардың 1 және 2-тармақтарына сәйкес «әл-Каида», Усама бен Ладен және «Талибан» қозғалысымен байланысты ұйым ретінде «қаржыландыруға, жоспарлауға, жәрдемдесуге, дайындауға немесе жасауға қатысқаны үшін» енгізілді ["Аль-Каидаға"] байланысты, [оның] атымен, [оның] атынан немесе [оның] қолдауымен және [оның] актілерін немесе қызметін басқа түрде қолдағаны үшін".

Қауіпсіздік кеңесінің мәліметінше, ол оңтүстік және Орталық Азияда және Қытайдың Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданында белсенді жұмыс істейді. ШТИҚ Қытайдан тыс жерде террористерді даярлау базасын құрды және өз мүшелерін Қытайға автобустарда, кинотеатрларда, әмбебап дүкендерде, базарларда және қонақ үйлерде жарылыстарды қоса алғанда, террористік актілерді ұйымдастыруға және жасауға бағыттайды. ШТИҚ содырлары кісі өлтіру мен өртеу жұмыстарын жүргізіп, Шетелдегі Қытай нысандарына террористік шабуылдар жасады. ШТИҚ мүшелері жасаған зорлық-зомбылық әрекеттеріне 1998 жылы 23 мамырда Үрімші теміржол вокзалындағы қойманың жарылуы, 1999 жылы 4 ақпанда Үрімші қаласындағы 247 мың юань қаражат тонау, 1999 жылы 25 наурызда Хотан, Шыңжаңдағы жарылыс және 1999 жылы 18 маусымда Шыңжаңдағы Синьхэ округінде қамауға алынған қарулы қарсылық жатады. Осы әрекеттердің нәтижесінде 140 адам қаза тауып, 371 адам жарақат алды.

2002 жылдың қыркүйегіне қарай Қытайдың полиция күштері ШТИҚ мүшелерінен 98 түрлі типтегі атыс қаруын, 4500 танкке қарсы гранатаны және көптеген пышақтар мен жарылғыш заттарды, сондай-ақ осындай құрылғыларды жасауға арналған материалдар мен құрылғыларды тәркіледі.

2007 жылы ШТИҚ лаңкестерді даярлау лагерлерін құру және осындай дайындықты жүзеге асыру үшін қозғалыстың бірнеше негізгі мүшесін Қытайға жіберді. 2007 жылы 5 қаңтарда Қытай билігі қамауға алған кезде бұл топ қарулы қарсылық көрсетіп, бір полиция қызметкері қаза тауып, екіншісі жараланды. Операция барысында осы ұяшықтың бірнеше мүшесі қамауға алынып, оларды жасау үшін көптеген жарылғыш зат пен материал тәркіленді.

2007 жылы ШТИҚ Қытайға жаңа мүшелерді жасырын жалдау үшін өзінің содырларын жібере бастады. 2008 жылдың қаңтарында Қытай полициясы Террористік ұяшықтардың бірінің басшылары мен негізгі мүшелерін тұтқындай алды; бірнеше жасырынды табылып, оларды жасау үшін көптеген жарылғыш заттар мен материалдар тәркіленді.

2008 жылдың наурыз айының басында ШТИҚ өзінің содырларын Қытайға шетелдік журналистерді, туристер мен спортшыларды ұрлауды ұйымдастыруға жіберді. Бұл ұяшық жарылғыш заттарды жасау үшін әртүрлі материалдарды жасырын түрде жинады, атыс қаруы мен жарылғыш құрылғыларды жасауда тәжірибесі бар техниктерді іздеді, жарылыстар жасау үшін жанкештілерді іздеді және Үрімші мен Қытайдың басқа қалаларында жанкештілерді пайдаланып жарылыстар ұйымдастыру арқылы террористік актілер жасауға тырысты. 2008 жылы 26 наурызда Қытай билігі осы ұяшықтың бірнеше мүшесін тұтқындап, көптеген жарылғыш затты, детонаторлар мен жарылғыш затты тәркіледі.

2008 жылдың қаңтар айының басында Абдул Хак ШТИҚ әскери басшысына Қытай қалаларына, ең алдымен 2008 жылғы Олимпиада ойындары өтетін сегіз қалаға шабуыл жасауды тапсырды. Абдул Хактың басшылығымен арнайы дайындалған террористер Олимпиада ойындарын тоқтатып, Қытай аумағында бірқатар террористік акт жасауды жоспарлады.

Бейжің Олимпиадасы аяқталғаннан кейін ШТИҚ өз мүшелерін Қытайға кәсіпкерлердің атын жамылып жіберуді жалғастырды, олар іс жүзінде автомобильдерге салынған бомбалардың жарылыстары, жанкешті бомбалардың жарылыстары және улану сияқты жаңа террористік актілерді жоспарлау және жасау мүмкіндіктерін іздеуі керек еді. Бұл ұйым Қытайда автомобильдерге салынған бомбалардың жарылыстарын жасау үшін 20-дан астам террорист дайындады.

2008 жылдан бастап ШТИҚ лаңкестерді әскери даярлауға және Бейжің олимпиадасының нысандарына және Қытайдағы басқа нысандарға шабуыл жасауға бағытталған бірнеше бейнефильм шығарды. 2009 жылдың шілдесі мен тамызында ШТИҚ Абдул Хак пен басқа да ШТИҚ басшыларының баяндамалары жазылған террористерді даярлау туралы төрт бейнефильм шығарды, онда олар ұйғырларды Қытайға қарсы зорлық-зомбылық жасауға шақырды.

БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің басылымында ШТИҚ мүшелерінің Америка Құрама Штаттарының нысандарына, соның ішінде Бішкектегі АҚШ елшілігіне шабуыл жасауды жоспарлағаны туралы дәлелдер келтірілген.

2002 жылы 22 мамырда ШТИҚ-тың екі күдікті мүшесі Қырғызстаннан Қытайға жер аударылды, өйткені олар террористік актілерді жоспарлады деп айыпталды. Қырғызстан үкіметі бұл екі адам Бішкектегі елшіліктерге, сондай-ақ сауда орталықтары мен адамдар көп жиналатын орындарға шабуыл жасауды жоспарлағанын айтты. Олардың бірі Мәмет Ясын бірнеше елшілік мен базарды бақылап отырғаны анықталды.

2020 жылдың қарашасында АҚШ Мемлекеттік Департаменті Шығыс Түркістан ислам қозғалысын террористік ұйымдар тізімінен алып тастады. Бұл шешім, Guardian британдық басылымының мәліметі бойынша, жаңа заңдар мен ережелерді жариялайтын Федералды тізілімге жазған жазбасында айтылған, деп хабарлады АҚШ мемлекеттік хатшысы Майк Помпео. Оның себебі «он жылдан астам уақыт бойы ШТИҚ әлі де бар екендігі туралы сенімді дәлелдердің жоқтығы» деп атады.

ШТИҚ АҚШ-тағы қара тізімге 2004 жылы президент Джордж Буш әкімшілігі ел терроризмге қарсы науқан жүргізген кезде енгізілді.

Вашингтонда орналасқан Uyghur Human Rights Project құқық қорғау ұйымы мемлекеттік Департаменттің шешімін құптап, оны «кеш қалған» және «Қытайдың айыптауларын біржақты жоққа шығару» деп атады. Қытай өз кезегінде Вашингтонның шешімін қатты сынға алып, оны «террористік ұйымдарды ақтап алу» деп атады.

Вашингтон Шыңжаңдағы бірқатар адам мен мемлекеттік ұйымға санкциялар енгізді және бірқатар Шыңжаң компаниясының өнімдерін АҚШ-қа әкелуге тыйым салды.

2023 жылдың ақпан айында Равкат Мұхтаров Алматы қаласының мәслихатына жетінші округ бойынша — «Ақсай-1−5», «Мамыр-4», «Достық», «Баянауыл», «Жетісу-1» және «Алтын бесік» шағын аудандарына ұсынылуға шешім қабылдады. Болашақ халық қалаулысы ретінде ол басқа демократиялық депутаттармен және мәслихаттармен, Парламентпен және басқа саясаткерлермен бірге полицияның реформасын, оның тиімділігін, саясатсыздандырылуын және есеп беруін қоса, бірақ олармен шектелмей іздеуге уәде берді.

«Vласть» басылымына берген сұхбатында Мұхтаров сайлауға қатысу туралы алғаш рет бір жыл бұрын президент Қасым-Жомарт Тоқаев реформалар туралы жариялаған кезде және өзін-өзі ұсынушыларға қайтадан Мәжіліс пен мәслихаттарға қатысуға рұқсат етілген кезде ойлана бастағанын айтты. Алайда осы сәтте Равкат кіру жарнасы қажет екенін білді — 350 000 теңге:

Мұхтаров мәслихатқа ұсынылғаннан кейін «әкімдіктен құрметті адамнан» бір ғана қоңырау болғанын, бірақ «ол сөз айтпағанын» еске алды:

Бірақ, осы себептен де болар, оған көп дауыс беріле қоймады. Мұхтаровтың өзі оны «сайлау нәтижелерімен ренжітті» деп санауды ұйғрады. 21 наурызда ол баспасөз мәслихатында төралқада «ересектермен» отырды: Инга Иманбаймен және басқа да дауыс бермеген кандидаттармен бірге Равкат сайлау құқығының әділетсіздігі туралы хабар таратты. Ал 14 сәуірде ол тағы бір пикетке шықты:

17 сәуірде Равкат Мұхтаров, Инга Иманбай және Санжар Боқаев Бельгия мен Финляндияның ресми өкілдерімен кездесті. Кездесу барысында сайлау, 2022 жылғы қаңтар оқиғалары және Жанболат Мамайдың ісі талқыланды.

2022 жылы тәуелсіз БАҚ деп аталатындар көпсалалы суретші Медина Базарғали, азаматтық белсенді және зерттеуші Равкат Мұхтаров, сондай-ақ әлеуметтік антрополог Зарина Мұқанова «Жаңа Шекара» кинофестивалін ұйымдастырғанын хабарлады.

Ұйымдастырушылар «Шығыс Түркістан, адам құқықтарының бұзылуы, Шыңжаңдағы мәжбүрлі еңбек туралы білімдерін кеңейту, Орталық Азияның бір бөлігі ретінде Шығыс Түркістанның көрінісін жасау» туралы шешім қабылдады. Сонымен қатар, іс-шара аясында сәйкестік, тіл, мәдениет және тарих тақырыптары көтеріледі.

Былтыр фестивальде қазақстандық кинорежиссерлердің «Жұмагүлдің әлемі. Малшы өмірі», «Имам және гәнмәнпи» және Тілек Ырысбектің «Жазбалары», Ядыкар Ибраимовтың «Үйге хат» және «Дина», Қанат Бейсекеевтің «Шығыс Түркістан: бостандыққа құқық», Танбоштың «Red Hill Playback: Part 1″, сондай-ақ, Зарина Мұқанова мен Руна Стейнбергтің қазақстандық-неміс жобасы „Stories from inside the Xinjiang camps“, Баззла Саминнің „A song of resistance“ және Джек Волфьтың Moustache dispute» көрсетілді.

2023 жылдың 8−10 қыркүйегінде екінші «Жаңа Шекара» фестивалі өтеді. Бағдарламада «Nikah», «In Search of My Sister», «All Static & Noise», «An Unanswered Telephone Call», «Druzhba Narodov», «A Letter Home», «A Song of Resistance», «Dina», «Qazaqs from the Xinjiang Camp», «Testimonies of Camp Survivors», сондай-ақ режиссерлермен және сарапшылармен public talks болды. Фестиваль спикерлері ұйғыр белсендісі Рушан Аббас (АҚШ), режиссер Дэвид Новак (АҚШ), құқыққорғаушы Азиз Айса Алкун (Ұлыбритания), сондай-ақ, ұйғыр режиссері Мукаддас Миджит (Франция) шақырылды.

5 қыркүйекте «Жаңа Шекара» ұйымдастырушылары кинофестивальге «ҚР күш органдары қысым жасап жатыр» деп мәлімдеді.