Қаз Рус
Қаз
Рус
Думан Мұхаметкәрім

Думан Мұхаметкәрім

Общая информация

Общая информация

1978 жылы 9 шілдеде ШҚО Үржар ауданы Үржар ауылында дүниеге келген (қазіргі уақытта ― Абай облысы).

Думан Мұхаметкәрім өзінің мансабын корреспондент ретінде бастады: алдымен ― Семейдегі өңірлік телеарна, содан кейін ― «Астана» ТК және «Қазақстан» РТРК. Радиода жұмыс істеді.

1998 жылы Мұхаметкәрім ҚРХП-қа кірді, оның жетекшісі Әкежан Қажегелдин болды.
Анықтама: ҚРХП ― Қазақстанның республикалық халық партиясы, 1998-2002 жылдары жұмыс істеген оппозициялық демократиялық саяси партия. Оның идеалы әлеуметтік бағдарланған нарықтық экономикасы бар демократиялық мемлекет құру болып саналды. Партия жетекшісі Әкежан Қажегелдин болды, ол бір жағынан тәуелсіз Қазақстанның алғашқы реформаларының бастауында тұрды, ал екінші жағынан ― қазақстандық сыбайлас жемқорлықтың атасы ретінде танымал болды. Сейдахмет Құттықадам ҚРХП басқа оппозициялық партиялардан айырмашылығы жоғарыдан пайда болғанын, айтарлықтай қаржылық және ақпараттық ресурстарға ие болғанын еске алды. Бірақ бұл партияның әлсіздігі, Құттықадамның пікірінше, Олимпке көзді ашып-жұмғанша ұшқан Қажыгелдиннің елдегі қоғамдық көңіл-күйді және құндылықты жеткілікті білмегендігінде болды. Сонымен қатар, ол өз партиясын шетелден басқарды. Әкежан Қажегелдин мен оның партиясы көтерген.

Мемсектордан шыққан таксист

Мемсектордан шыққан таксист

Мұхаметкәрімнің үлкен журналистикадан қашан кеткені белгісіз. Ашық дереккөздердің деректері бойынша оның атына Көкшетауда ЖК тіркелген, оның негізгі қызмет түрі жеңіл автомобильдер мен жеңіл автокөлік құралдарын жалға алу болды. Бұл факт 2017 жылдың шілдесінде Мұхаметкәрім С. Н. Қабдылмановтан «LADA 21725-055-31» маркалы автокөлікті жалға алғаны үшін, тіркеу нөмірі 896 HSA03, 2016 жылғы 31 наурыздағы жалдау шарты негізінде 216 000 теңге сомасында төлем өндіріп алған кезде болған сот талқылауымен расталады.

ЖК қызметінің қосымша түрі такси қызметі болды. Сондықтан болар, Думан Мұхаметкәрім өзінің ресми өмірбаянында «билік пен қалыптасқан жүйені сынауды тоқтатпағанын» атап айтады ― бұл Қазақстан такси жүргізушілерінің кәсіби ерекшелігі.

Азаттық мәліметінше, Думан Мұхаметкәрім қысқа уақыт Батыс Қазақстан облысы әкімінің баспасөз хатшысы болған, ал 2021 жылы Думан мемлекеттік сектордан кеткен. Расына келсек, әкімдікте Мұхаметкәрім 2013 жылы жұмыс істеген және оның «мемлекеттік сектордан кеткеніне» дейін жеті жыл кезеңі бар, бірақ Азаттық ақпаратты манипуляциялауға кетәрі емес: «Таксист-оппозиционер» деп атаса, «мемлекеттік сектордағы оппозиционер» сияқты әсерлі болмай қалады.

Мұхаметкәрімнің айтуынша, 2019 жылы ол «Не дейді» YouTube-арнасын ашқан, Азаттықтың айтуынша, бұл оқиға 2021 жылы болған. Шын мәнінде, арна 2015 жылы тіркелген, ал ондағы алғашқы видеоларды Мұхаметкәрім 2020 жылы жариялай бастады. Расына келсек, олар мыңнан аспайтын қаралым жинайтын, кейде көрермендер саны үш жүз адамнан аспады. Мұның бәрі 2022 жылғы қаңтар оқиғаларының күндерінде өзгерді: 4, 5 және 6 қаңтарда Мұхаметкәрім «қанды қаңтардан оқиға орнынан тікелей хабар таратты». Кейінірек ол алаңда қаза тапқандардың туыстарымен сұхбат жаза бастады және тәртіпсіздіктерден кейін ұсталғандар туралы материалдар жариялай бастады.
«Думан Мұхаметкәрім журналистік қызметтен басқа, саяси белсенділікпен айналыса бастады. Ол өзінің эфирлерінде билікті ашық сынға алды. Өткен қарашадағы кезектен тыс президенттік сайлау қарсаңындағы эфирлерінің бірінде (2022 ― еск.) журналист бұл саяси науқанның заңсыз екенін айтып, адамдарды бейбіт митингке шығуға шақырды. Бұл үшін ол «бейбіт жиналыстарды өткізу тәртібін бұзды» деген айыппен 15 тәулікке қамауға алынды. Бұл оның алғашқы тұтқындалуы болды.

Мұхаметкәрім осы жылдың наурыз айында өткен парламенттік сайлау кезінде де белсенді болды. Ол өзі тұратын Алматы облысынан Мәжіліс депутаттығына өз кандидатурасын ұсынды. Бастапқыда аумақтық сайлау комиссиясы оны «сегіз ай еш жерде тіркелмеген» деген сылтаумен кандидат ретінде тіркеген жоқ. Алайда журналист комиссияны сотқа берді және ақырында кандидаттың куәлігін алып, сайлауға барды. Орталық сайлау комиссиясының ресми нәтижелері бойынша ол Мәжіліске өте алмады», ― деп жазады таксист-журналист туралы Азаттық.
“
«Думан Мұхаметкәрім журналистік қызметтен басқа, саяси белсенділікпен айналыса бастады. Ол өзінің эфирлерінде билікті ашық сынға алды. Өткен қарашадағы кезектен тыс президенттік сайлау қарсаңындағы эфирлерінің бірінде (2022 ― еск.) журналист бұл саяси науқанның заңсыз екенін айтып, адамдарды бейбіт митингке шығуға шақырды. Бұл үшін ол «бейбіт жиналыстарды өткізу тәртібін бұзды» деген айыппен 15 тәулікке қамауға алынды. Бұл оның алғашқы тұтқындалуы болды.

Мұхаметкәрім осы жылдың наурыз айында өткен парламенттік сайлау кезінде де белсенді болды. Ол өзі тұратын Алматы облысынан Мәжіліс депутаттығына өз кандидатурасын ұсынды. Бастапқыда аумақтық сайлау комиссиясы оны «сегіз ай еш жерде тіркелмеген» деген сылтаумен кандидат ретінде тіркеген жоқ. Алайда журналист комиссияны сотқа берді және ақырында кандидаттың куәлігін алып, сайлауға барды. Орталық сайлау комиссиясының ресми нәтижелері бойынша ол Мәжіліске өте алмады», ― деп жазады таксист-журналист туралы Азаттық.
2022 жылдың желтоқсанында Динара Егеубаева, Думан Мұхаметкәрім, Әлнұр Ильяшев және «Тәуелсіз бақылаушылар» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Арайлым Назарова бір мандатты округтер бойынша мәжіліске сайлауға қатысу үшін «Алтыншы қантар» блогын құрды. Думан Мұхаметкәрімнің сайлауалды бағдарламасы ерекшелене қоймады: онда барлық мүмкін манипуляциялық ұрандар мен популистік мәлімдемелер болды.
«Уәдені бұзған – Ұяны бұзғанмен тең» деген екен дана халқымыз. Бұл мақал өзекті еді Хандар заманында, халық мазақ емес – қазақ болған кезеңде...

Кейінгі 30 жылда біз көрдік бос уәде бергендер шыңға шығып. Шыншылдардың зынданға түсетінін, азапталып, атылатынын. «19 млн халқы бар Қазақ елінде бүкіл дәулетіміз 150-ге тарта олигархтар мен билікке жақын жүрген ТЖ-ларға ғана тиесілі қалғаны қайыршы деңгейінде» десек шетел сене ме? Сену қиын. Бірақ біз осы елде тұрып жатырмыз. Үйден шықпай, диваннан тұрмай отыра берсек осы күн көрісімізбен тағы 30 жыл өмір сүретін түріміз бар. Мен өз басым өзгерісті қалаймын! Өзгеріс деген мен үшін – дойбы тастарындай креслосын ауыстырған шенділер емес. Өзгеріс деген мен үшін – Президентті ғана ұлықтайтын Парламент емес. Өзгеріс деген мен үшін – «Кеспе TV» көрсететін «Жаңа Қазақстан» емес. Өзгеріс деген – түбегейлі ӨЗГЕРІС!», ― дейді кандидат Мұхаметкәрім сайлауалды сайтында.
“
«Уәдені бұзған – Ұяны бұзғанмен тең» деген екен дана халқымыз. Бұл мақал өзекті еді Хандар заманында, халық мазақ емес – қазақ болған кезеңде...

Кейінгі 30 жылда біз көрдік бос уәде бергендер шыңға шығып. Шыншылдардың зынданға түсетінін, азапталып, атылатынын. «19 млн халқы бар Қазақ елінде бүкіл дәулетіміз 150-ге тарта олигархтар мен билікке жақын жүрген ТЖ-ларға ғана тиесілі қалғаны қайыршы деңгейінде» десек шетел сене ме? Сену қиын. Бірақ біз осы елде тұрып жатырмыз. Үйден шықпай, диваннан тұрмай отыра берсек осы күн көрісімізбен тағы 30 жыл өмір сүретін түріміз бар. Мен өз басым өзгерісті қалаймын! Өзгеріс деген мен үшін – дойбы тастарындай креслосын ауыстырған шенділер емес. Өзгеріс деген мен үшін – Президентті ғана ұлықтайтын Парламент емес. Өзгеріс деген мен үшін – «Кеспе TV» көрсететін «Жаңа Қазақстан» емес. Өзгеріс деген – түбегейлі ӨЗГЕРІС!», ― дейді кандидат Мұхаметкәрім сайлауалды сайтында.
Ол «ӨЗГЕРІС ― бұл түбегейлі өзгеріс!» деп үзілді-кесілді мәлімдеме жасайды. Мысалы, «стан» деген «кісеннен» арылып – Қазақ Республикасы болуымыз керек. Немесе «Ресми тіл» деген түсініксіз Заңды құрту қажет. Қазақ елінде бір ғана – мемлекеттік тіл. Ол – ҚАЗАҚ тілі».
«Парламенттік Республика құруымыз керек; «Цензураға тиым салынады» - деген сөз Ата-заңда жазулы күйі қалмасын. Шынайы сөз бостандығын орнатамыз;
Бұқаралық ақпарат құралдарын халық қаражаты есебінен қаржыландыруды тоқтату. Журналистерге Бостандық;
Бейбіт шеруге – полицияны, Сайлауға – мұғалімдерді айдап салуды доғару керек. Полиция белсендімен емес қылмыскермен алыссын. Ал, мұғалім – бала оқытсын; «Саяжай» (дача) түсінігін толықтай жою керек. Барлық елді мекендер не қала аумағына кірсін не «ауыл» мәртебесін алсын. «Саяжай» мәселесін шешсек – электр энергиясы мен көгілдір отын тарифі, жол құрылысы, мектеп пен балабақша мәселесі өздігінен шешімін табады; Жер ешқашан ешкімге сатылымасын. Шаруаларға ұзақ мерзімге жалға берілсін және ол жерлерге несие, субсидия берілсін; «Желтоқсан», «Жаңаөзен» және «Қаңтар» көтерілісі толықтай тергелсін. Халыққа қарсы оқ атқандар, арандатушылар тиісті жазасын алсын. Ал, жазықсыз түрмеге түскендер толықтай АҚТАЛСЫН. Қаза болғандар мен заңсыз сотталғандарға (сот үкімін күтіп отырғандар) ӨТЕМАҚЫ ТӨЛЕНСІН. Көпбалалы отбасылар, мүмкіндігі шектеулі жандар тегін баспана болуға тиіс; Мен көтерген бұл мәселенің бәрі ертегі емес. Басқа планетадан түскендeрдің де қиялы емес. Әлемдегі өркениетті елдердің бәрі осы қағидатпен өмір сүреді. Біздің олардан қай жеріміз кем?! Әділетті Қазақ Республикасы үшін бәріміз бір кісідей күрес жүргізейік. Осы айтылғандарды бірге талап етейік», ― делінген Мұхаметкәрімнің сайлауалды бағдарламасында.
“
«Парламенттік Республика құруымыз керек; «Цензураға тиым салынады» - деген сөз Ата-заңда жазулы күйі қалмасын. Шынайы сөз бостандығын орнатамыз;
Бұқаралық ақпарат құралдарын халық қаражаты есебінен қаржыландыруды тоқтату. Журналистерге Бостандық;
Бейбіт шеруге – полицияны, Сайлауға – мұғалімдерді айдап салуды доғару керек. Полиция белсендімен емес қылмыскермен алыссын. Ал, мұғалім – бала оқытсын; «Саяжай» (дача) түсінігін толықтай жою керек. Барлық елді мекендер не қала аумағына кірсін не «ауыл» мәртебесін алсын. «Саяжай» мәселесін шешсек – электр энергиясы мен көгілдір отын тарифі, жол құрылысы, мектеп пен балабақша мәселесі өздігінен шешімін табады; Жер ешқашан ешкімге сатылымасын. Шаруаларға ұзақ мерзімге жалға берілсін және ол жерлерге несие, субсидия берілсін; «Желтоқсан», «Жаңаөзен» және «Қаңтар» көтерілісі толықтай тергелсін. Халыққа қарсы оқ атқандар, арандатушылар тиісті жазасын алсын. Ал, жазықсыз түрмеге түскендер толықтай АҚТАЛСЫН. Қаза болғандар мен заңсыз сотталғандарға (сот үкімін күтіп отырғандар) ӨТЕМАҚЫ ТӨЛЕНСІН. Көпбалалы отбасылар, мүмкіндігі шектеулі жандар тегін баспана болуға тиіс; Мен көтерген бұл мәселенің бәрі ертегі емес. Басқа планетадан түскендeрдің де қиялы емес. Әлемдегі өркениетті елдердің бәрі осы қағидатпен өмір сүреді. Біздің олардан қай жеріміз кем?! Әділетті Қазақ Республикасы үшін бәріміз бір кісідей күрес жүргізейік. Осы айтылғандарды бірге талап етейік», ― делінген Мұхаметкәрімнің сайлауалды бағдарламасында.
Ресми нәтижелер жарияланғаннан кейін Мұхаметкәрім сайлау қорытындыларын мойындамайтынын және митингке шығатынын мәлімдеді. Ол сондай-ақ басқа адамдарды сайлау нәтижелеріне наразылық білдіруге шақырды. Осыдан кейін журналист үш рет, әр жолы 25 күн қамауға алынды. Көктемде бостандыққа шыққаннан кейін ол «билік одан 61 күн ұрлады, бірақ ол бәрібір бұл сөзден бас тартпайды және халықты митингілерге шақыруды жалғастырады» деп мәлімдеді. Тұтқындау кезінде ол бірнеше рет аштық жариялады.

Ақордаға арналған саусақ

Ақордаға арналған саусақ

2023 жылдың маусымында Думан Мұхаметкәрім екі айға қамауға алынғаны белгілі болды. Ол «Тыйым салынған ұйымның қызметіне қатысу» (ҚР ҚК 405-бабы, 2-бөлігі) және «Экстремизмді қаржыландыру» (ҚР ҚК 258-бабы, 1-бөлігі) баптары бойынша күдікті деп танылды.

Таксист-ютуберге қылмыстық іс қозғалғаны туралы 2 мамырда тағы да белгілі болды. Сол кезде Мұхаметкәрім «бейбіт жиналыстар өткізу тәртібін бұзды» деген айыппен әкімшілік қамауға алынды. Адвокат Ғалым Нұрпейісовтің айтуынша, Думан Мұхаметкәрімге қатысты екі қылмыстық іс «қуғындағы оппозициялық саясаткер Мұхтар Әблязовпен сұхбатқа байланысты». Олардың біреуі кезінде «ҚДТ ұйымдастырумен байланысты шот нөмірі көрсетілді».

Азаматтық белсенді Рысбек Сәрсенбайұлы 23 маусымда Мұхаметкәрімді қолдау митингінде оның ісін «саяси тапсырыс» деп атады.
«Бұл саяси астарлы қудалау. «Экстремистік ұйымның қызметіне қатысу», қолдау, қатысуға шақыру және «қаржыландыру» сияқты мағынасыз айыптаулар бас бостандығынан айырады және кәсіби журналистік қызметпен айналысу мүмкіндігін шектейді. Халық Думанға сенеді. Сондықтан олар оған үміт артады. Ал билік, керісінше, Думанның қоғамдағы журналистік және белсенді рөлінен қатты қорқады», — деді Сәрсенбайұлы.
“
«Бұл саяси астарлы қудалау. «Экстремистік ұйымның қызметіне қатысу», қолдау, қатысуға шақыру және «қаржыландыру» сияқты мағынасыз айыптаулар бас бостандығынан айырады және кәсіби журналистік қызметпен айналысу мүмкіндігін шектейді. Халық Думанға сенеді. Сондықтан олар оған үміт артады. Ал билік, керісінше, Думанның қоғамдағы журналистік және белсенді рөлінен қатты қорқады», — деді Сәрсенбайұлы.
Ирина Петрушованың «Республика» басылымы 9 тамызда редакцияға Думан Мұхаметкәрімнің түрмеден келген хаты берілгенін хабарлады.
«Егер Тоқаев қан алғысы келсе, оны алады», ― деп жазды Мұхаметкәрім, тәулік бойы бақыланғанына қарамастан, ол әлі де жол тауып, наразылық ретінде саусағын кесіп тастайтынын, содан кейін оны Ақордаға жіберетінін ескертті.

«Мені қолдайтындардың барлығына рақмет, бірақ оны қайталамауларыңызды сұраймын. Мені адамдарды өз-өзіне зиян келтіруге немесе одан да жаманы өзін-өзі өлтіруге итермеледі деп айыптауы мүмкін. Олар мені осылай айыптағысы келеді. Бірақ мен мұны бәрібір жасаймын ― саусағымды кесіп тастаймын, өйткені мені Тоқаев пен оның командасы итермеледі. Бірақ Ақордаға жақын кейбір «солшыл» белсенділер қауесет таратқаны үшін емес, олар Думан кейінірек кінәсін мойындап, Тоқаевтан кешірім сұрау үшін «Юбицуме» (жапонның саусақты кесу рәсімі) жасағысы келеді дейді. Мен мұны наразылық ретінде жасағым келеді, өйткені мені тұрғылықты жерім бойынша тергеу изоляторына апару туралы заңды талаптарым орындалмайды.

Көптеген шағым мен хаттан кейін әкем ақыры менің қорғаушым деп танылды. Бірақ 70 жастан асқан ол Талдықорғанға аптасына бір рет қана келе алады. Сондықтан менің талаптарым өзгеріссіз қалады.

Егер Тоқаев қорықпаса ― мені тұрғылықты жері бойынша заңға сәйкес ауыстырсын, егер олар менің кінәмнің дәлелдерін тапса, онда ол 10 жылға отырғызсын, ал егер айыптар жалған болса, ол босатсын!», ― деп жазды Мұхаметкәрім.
“
«Егер Тоқаев қан алғысы келсе, оны алады», ― деп жазды Мұхаметкәрім, тәулік бойы бақыланғанына қарамастан, ол әлі де жол тауып, наразылық ретінде саусағын кесіп тастайтынын, содан кейін оны Ақордаға жіберетінін ескертті.

«Мені қолдайтындардың барлығына рақмет, бірақ оны қайталамауларыңызды сұраймын. Мені адамдарды өз-өзіне зиян келтіруге немесе одан да жаманы өзін-өзі өлтіруге итермеледі деп айыптауы мүмкін. Олар мені осылай айыптағысы келеді. Бірақ мен мұны бәрібір жасаймын ― саусағымды кесіп тастаймын, өйткені мені Тоқаев пен оның командасы итермеледі. Бірақ Ақордаға жақын кейбір «солшыл» белсенділер қауесет таратқаны үшін емес, олар Думан кейінірек кінәсін мойындап, Тоқаевтан кешірім сұрау үшін «Юбицуме» (жапонның саусақты кесу рәсімі) жасағысы келеді дейді. Мен мұны наразылық ретінде жасағым келеді, өйткені мені тұрғылықты жерім бойынша тергеу изоляторына апару туралы заңды талаптарым орындалмайды.

Көптеген шағым мен хаттан кейін әкем ақыры менің қорғаушым деп танылды. Бірақ 70 жастан асқан ол Талдықорғанға аптасына бір рет қана келе алады. Сондықтан менің талаптарым өзгеріссіз қалады.

Егер Тоқаев қорықпаса ― мені тұрғылықты жері бойынша заңға сәйкес ауыстырсын, егер олар менің кінәмнің дәлелдерін тапса, онда ол 10 жылға отырғызсын, ал егер айыптар жалған болса, ол босатсын!», ― деп жазды Мұхаметкәрім.
Ол «соңына дейін күресіп, барлық әдіс пен тәсілді қолданып көретініне» сендірді, ол бәрін дерлік сынап көрсе де. Мысалы, ол басын қырып тастады ― шашын Ақордаға жіберді ― реакция болған жоқ.
«Егер бұл жеткіліксіз болса, мені осында өлтірсін, бірақ мен мұны өзім жасамаймын», ― деп уәде берді Мұхаметкәрім.
“
«Егер бұл жеткіліксіз болса, мені осында өлтірсін, бірақ мен мұны өзім жасамаймын», ― деп уәде берді Мұхаметкәрім.
22 тамызда Думан Мұхаметкәрімнің адвокаты Талдықорған қаласындағы тергеу изоляторында өзінің қорғаушысына барып, «жексенбіде Думан саусағын кесіп тастағысы келді, бірақ оны соңына дейін жасауға рұқсат етпей қойды» деп хабарлады. Мұхаметкәрімнен «тергеу изоляторындағылардың пікірінше, зиян келтіруі мүмкін барлық құрал» тәркіленді. Нұрпейісов айтқандай, «Думанның өзіне зиян келтіру ниеті жоқ».

1 қыркүйектен бастап, адвокаттың айтуынша, Мұхаметкәрім тағы да аштық жариялайды — ол Талдықорған тергеу изоляторынан Алматыға ауысуды талап етеді. Тергеудің өзі тағы бір айға ұзартылды.
«Думан шыдап отыр, оның қаһарлы мінезі әлі сақталған, бәріне сәлем айтып жатыр», — деді ол.
“
«Думан шыдап отыр, оның қаһарлы мінезі әлі сақталған, бәріне сәлем айтып жатыр», — деді ол.
Мәтінді толықтыру Читать на русском ➞
Мәтінді толықтыру