ҚазРус
Қаз
Рус
Тамара Калеева

Тамара Калеева

Жалпы мәлімет

Жалпы мәлімет

Калеева Тамара Мисхадовна 1949 жылы 10 қыркүйекте ҚазКСР Шымкент қаласында дүниеге келген.

1973 жылы С. М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетін «Журналист» мамандығы бойынша бітірген.

Қазақ радиосының жастар редакциясында комментатор (1979-1993), «Казахстанская правда» газетінің (1993-1995) және «Аргументы и факты – Казахстан» газетінің (1995-1996) шолушысы болып жұмыс істеді.

«Транспаренси Қазақстан» қоғамдық қорының құрылтайшысы болды.

1999 жылдан – «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғаудың халықаралық қоры» ҚҚ президенті.

Донорлық сөз еркіндігі

Донорлық сөз еркіндігі

«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғаудың халықаралық қоры 1999 жылғы 12 сәуірде қоғамдық қор мәртебесі бар заңды тұлға ретінде тіркелді. Ұйымның сайтында айтылғандай, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғаудың халықаралық қорының басты мақсаты ― елдің күнделікті өмірінде еркін, объективті және прогрессивті журналистиканы бекіту арқылы ашық азаматтық қоғамды қалыптастыру».

Қордың негізгі қызметі:
  • Қазақстандағы сөз бостандығы бұзушылықтарына жүйелі мониторинг жүргізу.
  • Заң шығару қызметі. Бірқатар заң жобалары дайындалды, кемінде 25 заң жобасына заңдық талдау жасалды.
  • «Журналистер мен БАҚ-ты құқықтық қорғау», «БАҚ қызметінің этикалық стандарттары мен құқықтық негіздері», «БАҚ жарияланымдарының лингвистикалық қауіпсіздігі» оқыту семинарларында дәріс береді.
  • Журналистерге арналған оқу құралдарын дайындау және басып шығару.
  • Журналистерге және БАҚ-қа заңгерлік көмек көрсету.
  • Даулы мәтіндерді лингвистикалық сараптау;

Қызығына келейік. «Әділ сөз» жобаларын кім қолдайды? Донорлар тізімі таңғалдырады:
  • «Сорос-Қазақстан» қоры және Ашық Қоғам қоры,
  • Америкалық халықаралық даму агенттігі (ЮСАИД).
  • Еуропалық комиссияның Қазақстандағы, Қырғыз Республикасындағы және Тәжікстандағы өкілдігі,
  • Еуропадағы Қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ),
  • Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан бойынша Біріккен Ұлттар Ұйымының білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі Кластерлік Бюросы (ЮНЕСКО),
  • «Артикль 19» ҮЕҰ,
  • MLDI «Media Legal Defense Initiative» ҮЕҰ (Ұлыбритания),
  • IFEX сөз бостандығын қорғау жөніндегі халықаралық қауымдастығы,
  • Қазақстандағы АҚШ елшілігі,
  • Қазақстандағы Нидерланды Корольдігінің Елшілігі,
  • Норвегия Корольдігінің Үкіметі,
  • VIKES фин медиа, ақпарат және даму қоры.
Анықтама: «Артикль 19» ҮЕҰ-ны Еуропалық Одақ қаржыландырады, әр адамның «наразылық білдіру құқығын» қорғайды. Ұйымның веб-сайтында айтылғандай, «Артикль 19» бейбітшілік үшін жұмыс істейді, онда барлық адам барлық жерде өз пікірлерін еркін білдіре алады және кемсітушіліктен қорықпай қоғамдық өмірге белсенді қатыса алады».

«Біз мұны барлық жұмысымыздың негізін қалайтын өзара байланысты екі еркіндікке сүйене отырып жасаймыз. Сөз бостандығы – әрбір адамның өз пікірін, идеясы мен ақпаратын кез келген тәсілмен білдіру және тарату, сондай-ақ билікпен келіспеу және оларға сұрақтар қою құқығына қатысты. Білу бостандығы – ашықтықты, жақсы басқаруды және тұрақты дамуды қамтамасыз ету үшін биліктен ақпарат талап ету және алу құқығына қатысты. Осы бостандықтардың кез келгеніне биліктің оларды тиісті түрде қорғай алмауына байланысты қауіп төнген кезде, АРТИКЛЬ 19 біртұтас майдан ретінде әрекет етеді: соттарда, жаһандық және аймақтық ұйымдармен және азаматтық қоғаммен бірге, біз қай жерде болсақ та».
2012 жылдың басында «Артикль 19» «Казахстан: новый год, новые атаки на свободу выражения» атты үндеуін жариялады, онда «Взгляд» тәуелсіз газетінің бас редакторы Игорь Винявскийдің саяси уәжбен тұтқындалуына, сондай-ақ интернет пен БАҚ-ты бақылаудың күшеюіне, Парламенттегі, министрліктер мен ведомстволарда журналистердің жекелеген қызмет түрлеріне шектеуге байланысты алаңдаушылығын білдірді. ҮЕҰ Қазақстан билігін пікір білдіру бостандығы мен ақпаратқа қол жеткізу құқығын шектеу жөніндегі шараларды енгізуден бас тартуға шақырды.


Осы уақытта Игорь Винявскийді ҚР ҰҚК қызметкерлері 2012 жылдың қаңтарында ұстады. Оған «бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып немесе ұйымдасқан топпен жасалған, Қазақстан Республикасының конституциялық құрылымын күшпен құлатуға немесе өзгертуге не оның аумақтық бірлігін күшпен бұзуға шақыру» деген 170-б., 2-б. бойынша айып тағылды. 15 наурызда Игорь Винявский ҰҚК түрмесінен босатылды. Оған қатысты айыптау бабы жеңілдетілді, содан кейін рақымшылық қолданылды.
Анықтама: Media Legal Defense Initiative ― 2008 жылы журналистерге (оның ішінде блогерлерге) және тәуелсіз БАҚ-қа құқықтық көмек көрсету үшін құрылған үкіметтік емес ұйым. Құрылған сәттен бастап бұқаралық ақпарат құралдарын құқықтық қорғау бастамасы донорлардан, соның ішінде Ашық Қоғам Институты, Сигрид Раузинг қоры, Джон С. және Джеймс Л. Найт қоры, Уильям Ф. Керби қоры және Роберт s Potter қоры, Google, Швецияның Халықаралық даму агенттігі және Макартур қоры қаржыландырылды.

Ақша жоқ, бірақ жұмыс қызып жатыр

Ақша жоқ, бірақ жұмыс қызып жатыр

«Әділ сөз» сөз бостандығын қорғаудың халықаралық қоры» ҚҚ шетелдік донорларының қанша ақша аударғаны туралы айту қиын. 2012 жылдан 2020 жылға дейін тек «Сорос-Қазақстан» қоры Калееваның баласына 140 млн теңгеден астам қаражат бергені белгілі.

2013 жылдың қаңтарында Тамара Калеева өзінің қоры қаржыландырудың жоқтығынан сөз бостандығы мен «қызып тұрған жаңалықтарды» таратуды бақылау жұмыстарын тоқтатуға мәжбүр болғанын хабарлады. Калеева түсіндіргендей, бұл жұмыс ай сайын 8-10 мың доллар тұрады. Ол 2013 жылдың 1 қаңтарынан бастап мұндай ақша жоқ деп мәлімдеді.
«Бұрын сөз бостандығын бұзу мониторингін «Ашық қоғам» институты қаржыландырған, ол Лондонда орналасқан. Калеева мұндай маңызды және ірі жобаны қаржыландыруды тоқтату уақытша құбылыс деп үміттенеді. "Бұл үлкен жұмыс: бұл заңбұзушылықтарды табу, жинау, қайта тексеру, респонденттермен сұхбаттасу, жариялау қажет. Заңгерлердің қызметіне ақы төлеу қажет, бір айда сөз бостандығын бұзу мониторингі бізде 8-10 мың доллар тұрады. Олар көп үнемдеген кезде алты мың доллар болды", – деп қорытындылады ол», ― деп жазды БАҚ.
“
«Бұрын сөз бостандығын бұзу мониторингін «Ашық қоғам» институты қаржыландырған, ол Лондонда орналасқан. Калеева мұндай маңызды және ірі жобаны қаржыландыруды тоқтату уақытша құбылыс деп үміттенеді. "Бұл үлкен жұмыс: бұл заңбұзушылықтарды табу, жинау, қайта тексеру, респонденттермен сұхбаттасу, жариялау қажет. Заңгерлердің қызметіне ақы төлеу қажет, бір айда сөз бостандығын бұзу мониторингі бізде 8-10 мың доллар тұрады. Олар көп үнемдеген кезде алты мың доллар болды", – деп қорытындылады ол», ― деп жазды БАҚ.
Дегенмен, мониторинг жалғасып жатыр. Аптасына бір рет қордың сайтында аптасына бір рет «сөз бостандығын бұзу жағдайлары» жарияланады. 99% жағдайда ― бұл журналистердің мемлекеттік құрылымдардың баспасөз қызметіне қажетті ақпаратты бермеген немесе оны толық көлемде ұсынбаған шағымдары. Бірақ бұл жерде «бұзушы» кім екені белгісіз ― БАҚ немесе мемлекеттік құрылым.

Мәселен, «2022 жылғы 7-16 маусымда Қазақстанда сөз бостандығын бұзу» шолуында Алматы қалалық сотының баспасөз қызметі Orda.kz жаңалықтар сайтының жарияланымын жоққа шығарғаны айтылады.
«7 маусымда Orda.kz порталында тұтқындалған белсенді Қосай Маханбайдың үстінен сот талқылауынан кейін судья Біржан Кәрібжанов қайтыс болғаны туралы ақпарат жарияланды. Алматы сотының баспасөз қызметі бұл мәліметтер шындыққа жанаспайтынын хабарлады.

"Судья Кәрібжанов азаматтық істер жөніндегі сот алқасының судьясы болған және әкімшілік істер мен материалдарды қарауға ешқандай қатысы жоқ. Бұл күні судья тек азаматтық істерді қарады", – деп хабарлады баспасөз қызметі.

Сонымен қатар, сот эпилепсия туралы жарияланған ақпарат жалған екенін атап өтті және бұқаралық ақпарат құралдарынан тексерілмеген ақпаратты жарияламауды сұрады.

Orda.kz жаңалықтар порталының редакциясы сот баспасөз қызметінің хабарламасынан кейін жарияланымның "Судья скончался после процесса над арестованным после Кровавого января активистом" деген тақырыбын деп "Алматинский судья скончался сразу после процесса" деп өзгертті. Басылым мәтініне де түзетулер енгізілді», ― делінген «Әділ сөз» хабарламасында.
“
«7 маусымда Orda.kz порталында тұтқындалған белсенді Қосай Маханбайдың үстінен сот талқылауынан кейін судья Біржан Кәрібжанов қайтыс болғаны туралы ақпарат жарияланды. Алматы сотының баспасөз қызметі бұл мәліметтер шындыққа жанаспайтынын хабарлады.

"Судья Кәрібжанов азаматтық істер жөніндегі сот алқасының судьясы болған және әкімшілік істер мен материалдарды қарауға ешқандай қатысы жоқ. Бұл күні судья тек азаматтық істерді қарады", – деп хабарлады баспасөз қызметі.

Сонымен қатар, сот эпилепсия туралы жарияланған ақпарат жалған екенін атап өтті және бұқаралық ақпарат құралдарынан тексерілмеген ақпаратты жарияламауды сұрады.

Orda.kz жаңалықтар порталының редакциясы сот баспасөз қызметінің хабарламасынан кейін жарияланымның "Судья скончался после процесса над арестованным после Кровавого января активистом" деген тақырыбын деп "Алматинский судья скончался сразу после процесса" деп өзгертті. Басылым мәтініне де түзетулер енгізілді», ― делінген «Әділ сөз» хабарламасында.
Алайда, оғаштық, негізінен, Тамара Калееваға қатысты болып отыр. Мысалы, 2016 жылдың маусым айында Қазақстан Журналистер Одағы төрағасының міндетін атқарушы болған кезде дәл осы Одақ Facebook әлеуметтік желісінің негізін қалаушы Марк Цукербергке «Интернет-жоба» номинациясы бойынша Қазақстан Журналистер Одағының сыйлығын берді.

Ұйымда атап өтілгендей, Цукерберг «әртүрлі елдердің пайдаланушыларын бір ақпараттық алаңға біріктірген» әлеуметтік желіні құра алды.

Цукербергтің өзі оған бұл марапатты беруге ешқандай реакция білдірген жоқ.

2022 жылдың 7 маусымында Тамара Калеева бес жыл бұрын өмірден өткен танымал журналист Геннадий Бендицкий атындағы қорды құруға арналған баспасөз конференциясына қатысты.
«Геннадий Бендицкий атындағы қор құру идеясы біз оны кешіргеннен кейін бірден пайда болды», – делінген журналистердің хабарламасында. – Оның шығармашылық қызметі, персонасы Қазақстан Тәуелсіздігінің қалыптасуында, журналистік зерттеу жанрының қалыптасуында, бұқаралық ақпарат құралдары жұмысындағы Әдеп кодексінің қалыптасуында зор маңызға ие болды. Оның көптеген тексеруі жемқор шенеуніктердің тағдырына әсер етті, заңсыз сотталған адамдарды бас бостандығынан айыру орындарынан босатқанға дейін ел азаматтарының өмірінде әділеттілікті қалпына келтіруге көмектесті.

Өзіміз білетіндей, журналистің жарияланымы бір күн тұрады. Бірақ Геннадий Бендицкий жағдайында бұл олай емес, оның көптеген еңбегі әлі де өзекті, әсіресе 2022 жылғы қаңтардағы қайғылы оқиғалардан кейін. Оның мұрасы жүйелеуді, одан арғы зерттеулерді қажет етеді, өйткені оларсыз Қазақстанның жаңа тарихы толық емес және біржақты болады. Біз өз тарапымыздан досымыз бен әріптесіміздің абыройын қорғауда әділдікке қол жеткізгіміз келеді, бұл қордың басым міндеттерінің бірі болады», ― делінген хабарламада.
“
«Геннадий Бендицкий атындағы қор құру идеясы біз оны кешіргеннен кейін бірден пайда болды», – делінген журналистердің хабарламасында. – Оның шығармашылық қызметі, персонасы Қазақстан Тәуелсіздігінің қалыптасуында, журналистік зерттеу жанрының қалыптасуында, бұқаралық ақпарат құралдары жұмысындағы Әдеп кодексінің қалыптасуында зор маңызға ие болды. Оның көптеген тексеруі жемқор шенеуніктердің тағдырына әсер етті, заңсыз сотталған адамдарды бас бостандығынан айыру орындарынан босатқанға дейін ел азаматтарының өмірінде әділеттілікті қалпына келтіруге көмектесті.

Өзіміз білетіндей, журналистің жарияланымы бір күн тұрады. Бірақ Геннадий Бендицкий жағдайында бұл олай емес, оның көптеген еңбегі әлі де өзекті, әсіресе 2022 жылғы қаңтардағы қайғылы оқиғалардан кейін. Оның мұрасы жүйелеуді, одан арғы зерттеулерді қажет етеді, өйткені оларсыз Қазақстанның жаңа тарихы толық емес және біржақты болады. Біз өз тарапымыздан досымыз бен әріптесіміздің абыройын қорғауда әділдікке қол жеткізгіміз келеді, бұл қордың басым міндеттерінің бірі болады», ― делінген хабарламада.
Баспасөз конференциясына қатысушылар еске салғандай, Бендицкий 2017 жылдың 3 желтоқсанында қайтыс болды. Ол қайтыс болғаннан кейін ол жасаған Ratel.kz журналистік жоба-сайты бұғатталды. Сайт редакциясы, құрылтайшылар мен журналистер шындыққа сәйкес келмейтін ақпаратты таратқаны үшін жауапқа тартылды. Геннадийдің кәмелетке толмаған балалары да тінту мен жеке заттарын тәркілеуден өтті.

Сайт бір жарым жылға жабылды, сотқа дейінгі тергеу де осынша уақытқа созылды, ол Бендицкий мен оның әріптестерінің әрекеттерінде ешқандай қылмыс болған жоқ деген қорытындыға келді.

Қордың мақсаттары мен міндеттері — Бендицкийдің шығармашылық мұрасын сақтау және дамыту; оның жарияланымдарын жинау және зерделеу; Бендицкийдің мақалаларын шығаруға жәрдемдесу; БАҚ, журналистика және публицистика мәселелері бойынша ғылыми-практикалық, шығармашылық, оқырман конференцияларын, симпозиумдарды, семинарларды, дөңгелек үстелдерді өткізу және тағы басқалар.
Мәтінді толықтыруЧитать на русском ➞
Мәтінді толықтыру