Халида Әжіғұлова

Заңгер-әлеуметтанушы, ҚР БҒМ жанындағы Жас ғалымдар кеңесінің мүшесі, Ұлыбританияның Лестер университетінің құқық (PhD) докторы, Ұлыбританияның Оксфорд университетінің құқық магистрі, құқықтың қауымдастырылған профессоры және Еуразиялық технологиялық университетінің адам құқықтарын, инклюзияны және азаматтық қоғамды зерттеу орталығының директоры, Street Law Kazakhstan білім беру жобасының үйлестірушісі, қазақстандық ғалымдар PhD қауымдастығының құқықтық мәселелер жөніндегі директоры Ұлыбританияда, Британ-Қазақ қоғамы Ғылым комитетінің тең төрағасы, «Болашақ мектебі» мектеп білімін реформалау бойынша қоғамдық жобаның модераторы.

БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі сертификатталған тренері, Британдық жоғары білім академиясының мүшесі және британдық жоғары білім стандарттары бойынша білікті оқытушы, Қазақстан құқығы бойынша заңгер.

Халида Әжіғұлованы «Сорос-Қазақстан» қорының қазақстандық оқушылардың санасын қалыптастыруының жарқын мысалы деп атауға болады: оның СҚҚ қызметімен танысуы мектепте оқып жүрген кезінде басталды.

Әжіғұлованың айтуынша, сұхбаттардың бірінде ол адам құқықтарымен жетінші сыныпта айналысқан, оның Алматыдағы мектебінде Street Law Kazakhstan пилоттық пәні (көше құқығы/әр күнге құқық) оқытылған — қордың жүз пайыздық жобасы.

Халида Әжіғұлова 16 жасында АҚШ-тқа алмасу бойынша оқуға кетті, оған әсірсе «Вашингтонда Ирак соғысына қарсы бейбіт шерулер мен демонстрациялар қалай өтіп жатқаны» туралы тақырып қатты әсер етіпті. Қайтсе де, Қазақстаннан барған жас қыз «заң, құқық үстемдігі және судьялардың мәртебесі қаншалықты құрметтелетініне» куә болған. Бұл оған қатты әсер еткені соншалық, Халиданың өзі де судья болғысы келді.

Ал одан әрі қарайғы қызығушылығы қазақстандық жоғары оқу орнында халықаралық құқықты зерделеу және Қазақстан Үкіметінің «Болашақ» стипендиясымен Оксфордта магистратурада оқу, Алматыда заң консультанты болып жұмыс істеуге ұласты. Содан кейін Әжіғұлова толығымен Сорос жобаларына ауысты.

Уақыт өте келе, Әжіғұлова босқындарға «елдің бүкіл халқының адам құқықтары жақсарған» кезде ғана көмектесуге болады деген қорытындыға келеді. Осыдан кейін Street Law Kazakhstan жобасын жандандыруға кіріскен. Әжіғұлова «авторитарлық режим» жағдайында жұмыс істеу өте қиын болыпты — үнемі «өзін цензураға ұшыратып отыруы тиіс болыпты».

Бірақ «адекват құқыққорғаушылар қайда жұмыс істеуіне тура келетінін біледі» — олар өз жұмысын байыппен орындап, «бізді қамап тастамауы үшін немесе өзге елдерде өзіміз де босқын болып жүрмеуіміз үшін» халықаралық институттардың қолдауына ие болып жұмыс істейді.

Әжіғұлова әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық фактілеріне де назар аударып үлгереді. Сонымен қатар, егер адвокат ханымның сөзіне сенсек, зорлық-зомбылыққа феодалдық өткен шақ, кеңес өкіметі және әсірепатриоттар кінәлі. Алайда ЕҚЫҰ, АҚШ және Ұлыбританияның қысымымен Қазақстанда тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу туралы заң қабылданды.

Қоса кетейік, 2020 жылдың көктемінде Динара Смаилованың «жертөле» кітабының тұсаукесерінде Халида Әжіғұлова сөз сөйлеген. Алайда Смаилова әлі күнге дейін шетелдік қорлардан қолдау көрмейтінін мәлімдеп келеді.

Ал Әжіғұлова уақыт өте келе журналистер зорлық-зомбылық жағдайларын «дұрыс» жариялауды үйренеді деп үміттенетінін айтып жүр. Смаилова «зардап шегушілермен» қосылып алып адамдарды үкім шығарғанға дейін емес, тіпті қылмыстық іс ашқанға дейін айыптаған кездегі фактілер туралы ештеңе айтпайды.

2019 жылдың наурыз айында қоғам белсендісі, экс-банкир, кәсіпкер әрі ел арасында атышулы Марғұлан Сейсембай «Болашақ Мектебі» жобасын таныстырған еді.

Бірақ мынадай сұмдық жоба туралы қоғам ештеңе естімегендіктен, Әжіғұлованың идеялары мен ұсыныстарының тереңдігі соншалықты емес сияқты – «Болашақ Мектебін» жүзеге асыру туралы ақпаратты ашықкөздерден таба алмайсыз. Бірақ басқа жоба — «ҮЕҰ академиясы» туралы жаңалықты таба аласыз, оның аясында 2021 жылдың сәуірінде дөңгелек үстел өтіпті. Іс-шараға әккі соростықтар жиналыпты — Халида Әжіғұлова, Андрей Чеботарев, Асылбек Қожахметов, Лима Диас, Ирина Медникова, Алтынай Көбеева, Сәуле Қаликова қатысты.

Жалпы Халида Әжіғұлова — жан-жақты адам. Оның әлеуметтік желілердегі парақшасын қарасаңыз, онда ол тек буллинг пен фемицид (Сорос ҮЕҰ белсенді енгізетін жаңа термин) тақырыбына ғана қызықпайтынын байқайсыз. Ол, мысалы, СҚҚ-ға жақын қалған көптеген белсенділер — Светлана Спатарь, Салтанат Тәшімова және басқалар сияқты, Алматыдағы реновация тақырыбына да көп көңіл бөледі. Әжіғұлова Алматыны «қорғауға» арналған топтардан жарияланымдарды белсенді түрде жариялап отырады, «человейниктер» құрылысына наразы, кесілген ағаштарға қайғырады.

Алайда, СҚҚ гранталушылары арасындағы мұндай ынтымақтастық дәстүрлі болып кеткелі қашан. Сондықтан 2021 жылғы 12 мамырдағы Гүлзада Сержан жарияланымының репосты да таңғалдырмайды.

Соған қарағанда халықаралық заңгер Әжіғұлова СҚҚ-дағы әріптесін қолдайтын сияқты. Тіпті қарапайым адамның өзіне ЛГБТ белсендісі әйелдер мен гейлердің құқықтары, патриархия, зорлық-зомбылық дегенннің бәрін араластырып, біріктіріп тастағанын анық байқайды. Бірақ біз Қазақстанның барлық фем-ұйымы тек ЛГБТ-қоғамдастығының мүддесін бірінші орынға қоя беретінін жақсы білеміз.